Веќе неколку недели, босанско-херцеговските медиуми и некои конзервативни хрватски изданија посветуваат особено внимание на Макс Приморац, Американец од Херцеговина, кој е тесно поврзан со конзервативните кругови во САД.
Овој лобист одигра клучна улога во суспендирањето на средствата од Агенцијата на САД за меѓународен развој (УСАИД), наредено од претседателот Доналд Трамп. Опишан како близок до ХДО (Хрватска демократска заедница, изд. забелешка), се верува дека и Макс Приморац стои зад зближувањето меѓу премиерот Андреј Пленковиќ и новата владејачка администрација во Белата куќа.
Дипломиран на Универзитетот во Чикаго за меѓународни односи, Макс Приморац најпрво се издигнал во администрацијата на претседателот Џорџ В. Буш како советник за борба против Ал Каеда и како заменик директор за обнова на Ирак. Откако се вработил во Стејт департментот, работел на Универзитетот во Чикаго. Во 2017 година се приклучува на Between Two Rivers LLC – компанија чија основна дејност е промовирање на деловни можности во земји и региони како Ирак, Авганистан, Украина и на Балканот.
Тој е и влијателен член на конзервативното лоби на фондацијата Херитиџ, неколку години е миленик на републиканците и игра централна улога во обликувањето на нивните политики. За време на првиот мандат на Доналд Трамп, тој беше директор на операциите на УСАИД за Блискиот Исток.
Во 2018 година се појавија тензии во рамките на УСАИД. Мајк Пенс, тогашниот американски потпретседател, ги критикуваше новите грантови доделени за Ирак, тврдејќи дека плановите за помош ги игнорираат Јазидите, верска заедница на Блискиот Исток. Макс Приморац веднаш создаде нови програми за да се осигура дека агенцијата ќе посвети поголемо внимание на ова малцинство во Ирак.
Најзначајно, тој е автор на поглавјето насловено „Мандат за лидерство: Конзервативното ветување“, објавено како дел од многу контроверзниот Проект 2025 на фондацијата Херитиџ, кој има за цел да промовира конзервативни политики за реконструкција на федералната влада. Проектот 2025 предлага концентрирање на моќта во рацете на претседателот и замена на федералните вработени со лојални на претседателот.
Макс Приморац во „Проект 2025“ има и посебен дел за УСАИД. Во него тој ја нагласува потребата од целосен ремонт на агенцијата, предлагајќи меѓу другото и драстични кратења на федералниот буџет. Тој ја идентификува Кина како главен конкурент против кој треба да се бориме, повикувајќи особено на „крај на фанатичните климатски политики кои му даваат на Пекинг јасна предност“.
„Американската агенција за меѓународен развој мора да стави крај на војната против фосилните горива во земјите во развој и да им помогне одговорно да управуваат со нивните резерви на нафта и гас, бидејќи ова е најбрзиот начин да се стави крај на екстремната сиромаштија и потребата од неограничена странска помош“, се наведува во документот.
Тој, исто така, повикува на прекин на „родовата политика“ што ја спроведува администрацијата на Бајден и воведување на конзервативни политики за репродуктивните права, истовремено зајакнување на соработката со верските организации. Според него, администрацијата на Бајден ја „искривила УСАИД“, која финансира 42 отсто од глобалните хуманитарни напори според податоците на ОН, претворајќи ја во алатка за промовирање на абортусот, климатскиот екстремизам и феминистичкиот радикализам. „Непотребните зголемувања на буџетот спроведени од администрацијата на Бајден и усвоени од Конгресот станаа масовна глобална програма за права, покриена од прогресивната левица“, додава тој.
Во 2018 година Стивен Никола Бартулича, хрватски политичар роден во САД, организираше конференција во Загреб со фондацијата Херитиџ за енергетска безбедност, на која присуствуваше тогашната хрватска претседателка Колинда Грабар-Китаровиќ, која и самата беше поврзана со Вишеградската група, во сојуз со американските конзервативци. На оваа конференција претставници на фондацијата Херитиџ го повикаа Доналд Трамп да се повлече од Парискиот договор за климата. Ова беше направено подоцна, што покажува дека и покрај тоа што Доналд Трамп се дистанцира од Проектот 2025 за време на неговата кампања во 2024 година, Фондацијата Херитиџ сè уште е силно вклучена на агендата на Белата куќа.
Исто така, во 2018 година, Стивен Никола Бартулица го посети Макс Приморац во седиштето на организацијата во Вашингтон. Тој се врати во декември 2019 година, овој пат со Давор Иво Штир, член на ХДО познат по своите позиции во десното крило на партијата. Следната година Бартулича го организираше појавувањето на Џејмс Карафано, потпретседател на фондацијата Херитиџ, во емисијата „Буџица“, водечкото десничарско ток-шоу во Хрватска.
Во јуни 2024 година, Макс Приморац и Бартулица имаат долг разговор. Според Бартулиза, двајцата мажи „разговарале за стратешка соработка во областите на конзервативната политика, верските слободи и човековите права“. „Хуманитарната и развојната помош не треба да биде извалкана со идеологија“, вели Стивен Никола Бартулиза.
Макс Приморац се обидува да ја минимизира својата улога, додека хрватските медиуми го прават префериран посредник меѓу администрациите на Трамп и Пленковиќ. „Ми давате премногу важност“, рече тој неодамна во интервју за „Јутарни лист“.
До суспензијата на своите средства, УСАИД беше вклучена во бројни проекти во Западен Балкан. Во Босна и Херцеговина, финансирањето на УСАИД беше во корист на туризмот и енергетскиот сектор, како и на различни организации за човекови права. Во Србија, американската агенција го поддржа зајакнувањето на демократските институции и слободата на печатот. Во Хрватска, УСАИД е особено активен од 1990-тите. до почетокот на 21 век. во обезбедувањето помош за обнова, но и во образованието, здравството, заштитата на животната средина и заштитата на малцинствата. Прашања кои Макс Приморац ги смета за неважни.
Иако е тешко да се утврди точниот износ на американската помош, се проценува дека таа изнесува милијарди долари во изминатите 30 години. Според Дејвид Џенеро, политички аналитичар во Загреб, прекинот на помошта главно ќе ги погоди српските и босанските невладини организации. „Во Србија и Босна и Херцеговина, невладините организации на граѓанското општество не уживаат во удобноста на припадноста кон Европската унија, како што е случајот во Хрватска. Затоа, тие ќе имаат потешкотии да најдат средства за нивните активности. Сега се наоѓаат со ограничени европски фондови, особено со оглед на политичката неизвесност во овие две земји“, додаде Џенеро.
