Осуден на 22 години затвор за воени злосторства во Косово, поранешниот генерал на Третата армија на Југословенската армија, подоцна началник на Генералштабот, се врати во Србија.
Небојша Павковиќ во судницата во Хаг во црно одело и сина кошула, се смешка и ја подава раката.
„Добредојде дома, генерале“, беше напишано со големи црвени букви на бел екран во недела навечер на северната трибина на стадионот „Рајко Митиќ“ во Белград, меѓу најстрасните поддржувачи на Црвена Ѕвезда.
Пред почетокот на натпреварот меѓу црвено-белите и Крагуевачкиот Раднички, на аеродромот во Белград слета авион на српската влада во кој се наоѓаше Небојша Павковиќ, пензиониран генерал осуден од Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија (МКТЈ) за воени злосторства во Косово.
Пресудата не ги спречи навивачите да му посветат транспарент.
Поранешниот командант на Третата армија на Армијата на Сојузна Република Југославија и началник на Генералштабот, поради влошена здравствена состојба, а на барање на официјален Белград, беше ослободен пред истекот на неговата 22-годишна затворска казна, која ја издржуваше во Финска.
„Генералот Павковиќ ќе продолжи со лекувањето во Србија, со поддршка на неговото семејство и здравствените установи на нашата земја“, изјави премиерот Ѓуро Мацут.
Провладините медиуми го поздравија 79-годишниот Павковиќ, забележувајќи дека претседателот Александар Вучиќ му се јавил пред летот и му посакал безбеден пат.
Реакциите воопшто не се изненадувачки, смета Јована Колариќ од Центарот за хуманитарно право, невладина организација која документира кршења на човековите права, особено за време на војните во поранешна Југославија.
„Таквиот став кон лицата осудени за воени злосторства е дел од создавањето политика на сеќавање од страна на државата заснована на ревизионистички пристап кон судски утврдените факти“, вели Колариќ за BBC Serbian.
Претставувањето на етничката група на која и самите припаѓате како ексклузивни жртви, величењето на осудените за воени злосторства и негирањето на судски утврдените факти за овие злосторства се сеприсутни, додава Колариќ.
Косовската војна
Роден е на 10 април 1946 година, во Сењски Рудник во близина на Деспотовац, во централна Србија.
Дипломирал на училиште за педагошка обука во Алексинац, а потоа на воениот колеџ во Белград, според неговата биографија на „Истиномер“.
Имал бројни позиции во Југословенската народна армија (ЈНА), поранешната Социјалистичка Федеративна Република Југославија (СФРЈ).
За време на неговото распуштање во крвавата војна, Павковиќ беше распореден во Приштинскиот корпус на Косово во 1994 година, каде што служеше како началник на Одделот за операции и обука, началник на штаб и командант на корпусот.
Тој беше командант на Третата армија, исто така одговорна за Косово, од декември 1998 до февруари 2000 година, токму за време на конфликтот меѓу српските и југословенските безбедносни сили и припадниците на Ослободителната војска на Косово (ОВК).
„Одбраната на Косово е стратешка цел и наш главен национален интерес“, изјави Павковиќ во март 1999 година, непосредно пред почетокот на бомбардирањето на Сојузна Република Југославија од страна на НАТО.
„Ако го изгубиме Косово, ќе ја изгубиме и Србија, Југославија и слободата што е света за нашите граѓани.“
По завршувањето на конфликтот, југословенскиот претседател Слободан Милошевиќ му го додели на Павковиќ Орденот на слободата, а обвинителството на Хашкиот трибунал го обвини за воени злосторства во 2003 година.
Судењето започна во 2006 година.
Тој беше осуден на 22 години затвор во 2009 година, а пресудата стана конечна во 2014 година.
Следните злосторства против човештвото беа извршени помеѓу март и јуни 1999 година: депортација, присилно преместување, убиство, сексуален напад, уништување или оштетување на верски објекти, како и кршење на законите и обичаите на војување, се наведува во пресудата.
Во времето на злосторствата, постоел „заеднички злосторнички потфат“ со цел „обезбедување трајна контрола на властите на СРЈ и Србија над Косово, што требало да се постигне со казниви средства“.
„Преку широко распространета и систематска кампања на терор и насилство, албанското население на Косово требало да биде […] раселено и во и надвор од Косово“, се наведува во пресудата.
Исто така, беше заклучено дека Павковиќ „ја делел намерата за насилно раселување на косовските Албанци и значително придонел во заедничкиот злосторнички потфат“.
„Бидејќи учесниците во заедничкиот злосторнички потфат ги користеле силите на Армијата на Југославија и Министерството за внатрешни работи за спроведување на заедничката цел, злосторствата извршени од тие сили може да му се припишат на Павковиќ“.
Павковиќ тврди дека војската не го протерала населението од Косово, во интервју за провладиниот таблоид Информер во септември 2024 година.
За да избегаат од конфликтите, тие отидоа во Албанија, Македонија, Црна Гора и Србија, рече тој.
„Горд сум што успеавме да го одбраниме Косово и што успеавме да заштедиме човечка сила и опрема“, додаде тој.
Заедно со Павковиќ, Никола Шаиновиќ, Драгољуб Ојданиќ, Владимир Лазаревиќ и Сретен Лукиќ беа осудени и за воени злосторства во Косово.
Шаиновиќ беше заменик-премиер на Сојузната влада на СРЈ, Ојданиќ беше началник на Генералштабот, Лазаревиќ беше командант на Приштинскиот корпус, а Лукиќ беше началник на Министерството за внатрешни работи за Косово и Метохија.
Слободан Милошевиќ почина во притвор пред да биде изречена пресудата.
5 октомври и политика
По завршувањето на војната во Косово, Павковиќ бил унапреден на највисоката воена позиција во февруари 2000 година – началник на Генералштабот на Југословенската армија.
Тој ја држел таа позиција неколку месеци подоцна, на 5 октомври, кога режимот на Милошевиќ бил соборен од власт по масовните протести поради изборни измами.
На тој ден, додека Народното собрание било во пламен, а полицијата во голема мера бегала и им предавала оружје на демонстрантите, Милошевиќ се јавил на два телефона – на министерот за внатрешни работи Влајко Стојиљковиќ и на Небојша Павковиќ.
Тој побарал да го задушат востанието, пишува британскиот автор Адам Лебор во својата биографија за Милошевиќ.
„Генералот Павковиќ беше лојален на Милошевиќ, но знаеше дека многу офицери нема да го послушаат ако ѝ нареди на војската да пука во народот“, наведува Лебор.
Дури и Павковиќ разбираше дека „постоеле одредени тешкотии кога станува збор за тоа сценарио“, изјави поранешниот новинар Братислав Грубачиќ за книгата на Лебор.
Имаше толку многу луѓе на улиците што војската и полицијата не можеа ништо да направат, додаде тој.
Сепак, имаше и такви кои имаа многу поплаки против врвните безбедносни служби.
„Милошевиќ беше предаден од полицијата, разузнавачките служби и началникот на Генералштабот (Павковиќ)“, изјави Душан Митевиќ, поранешен директор на Телевизија Белград, претходник на Радио Телевизија Србија, за книгата на Лебор.
Во подоцнежните интервјуа, Павковиќ негираше дека го предал Милошевиќ.
„Никогаш не ми падна на памет да ја извадам војската на улица против народот; му го дадов тоа ветување на патријархот Павле“, изјави тој за Информер во 2024 година.
„Не беше соодветно војската да се меша и да се меша во изборите… Спречивме крвопролевање и судири на улиците на Белград и горд сум на тоа.“
Небојша Павковиќ (десно) со Владимир Лазаревиќ (лево), поранешен командант на Третата југословенска армија, во Пирот на 1 септември 2000 година. Двајцата беа осудени за воени злосторства во Косово.
Милошевиќ на крајот ја предаде власта.
Две години подоцна, истото му се случи и на Павковиќ – тој беше пензиониран со декрет на тогашниот претседател на СРЈ, Воислав Коштуница.
Во меѓувреме, тој ја основа партијата Народен блок, а во 2002 година беше кандидат на претседателските избори во Србија.
Тој освои нешто повеќе од два проценти од гласовите.
Една година подоцна, следеше обвинението од Хаг, а во 2005 година, Павковиќ му се предаде на Трибуналот.
„Дури и за време на владата на Воислав Коштуница, постоеше овој херојски наратив кон луѓето обвинети за воени злосторства“, нагласува Колариќ од ФХП.
„Сепак, пресудите најчесто беа донесени во тишина, без никакво вистинско размислување за тоа што се случило и што било утврдено од нив“, додава таа.
Со години, вели таа, за нив дури и не се дискутираше.
„Ситуацијата се промени со доаѓањето на власт на Српската напредна партија (СНС), кога почна да се создава интензивен наратив за минатото, преку дихотомијата на херои и победници, како и намалувањето на просторот за дискусија за пресудите, што навистина се случило и каде лежи одговорноста“, верува таа.
„Постои многу интензивна работа на социјалната рехабилитација на овие лица, без да се зборува за тоа за што биле осудени“.
Книги, промоции и мурал
Павковиќ ја отслужува казната во Финска од 2011 година, но повремено се појавува во јавноста.
Владимир Вукчевиќ, поранешен обвинител за воени злосторства, го идентификуваше во 2012 година како близок соработник на Ратко Младиќ, поранешен генерал во Армијата на Република Српска, кој беше осуден на доживотен затвор за воени злосторства за време на босанскиот конфликт во 1990-тите.
Пред апсењето во 2011 година, Младиќ се сметаше за еден од најбараните луѓе во Европа.
Павковиќ оттогаш пишува книги за војната во Косово, како што се „Кошаре и Паштрик: српски Термопилите“ и „Мирис барута и смрт на Косово и Метохија 1998“, која ја објави Министерството за одбрана.
Дел од нивното издание „Ратник“, создадено со цел „да ги охрабри припадниците на армијата и нејзините команданти кои ги бранеле границите на својата татковина за време на агресијата на НАТО да ги запишат своите спомени за тие денови и она што се случило во Косово и Метохија“, беше книгата „Генерал Небојша Павковиќ – Сведоштво од Финска“.
Промоциите на книгите на Павковиќ, во кои тој се споменува како „чесен, храбар и решителен командант“, предизвикаа критики од Младинската иницијатива за човекови права и Центарот за хуманитарно право, бидејќи тој е осуден воен злосторник.
Не гледаме причина Србија да се срами од борбата на сопствениот народ, објави тогаш Министерството за одбрана.
За него се зборуваше и на крајот од 2024 година, кога Културната установа „Чуприја“ објави „Конкурс за создавање мурал на генерал Небојша Павковиќ“, со цел тој да биде создаден на Плоштадот на сеќавањето на жртвите од агресијата на НАТО.
Наградата за избраното решение, како што беше објавено, беше 330.000 динари.
Во условите на натпреварот беше наведено дека предлозите за мурали „треба да одговараат на националното значење, делата и важноста на генералот Павковиќ за современата национална историја“.
Организациите за човекови права реагираа и тогаш.
Павковиќ оттогаш се појави во серијата „Семејство“, за апсењето на Милошевиќ, каде што го играше Мима Караџиќ.
Тој, исто така, даде неколку интервјуа за српските медиуми од Финска, во кои зборуваше за војната и за сопствениот живот.
Враќање
Предвременото ослободување на Павковиќ беше одбиено неколку пати – сè до оваа година.
„Генералот Небојша Павковиќ пристигна во Србија вечерва, со што беше исполнето барањето на Владата на Република Србија да му се дозволи предвремено ослободување од здравствени причини“, рече премиерот Мацут на 28 септември.
На овој начин, државата покажува грижа за своите граѓани и хумани принципи во меѓународните односи, додаде Мацут.
Тој особено му се заблагодари на министерот за правда Ненад Вујиќ за неговата „упорност и истрајност“ во преговорите со Механизмот за меѓународни кривични трибунали во Хаг (ММКТ).
До последен момент, не веруваше дека ќе се врати во Србија; го сфати тоа дури кога го доведоа на аеродромот, изјави ќерката на Павковиќ, Марија, за време на гостувањето на провладиниот телевизиски канал Информер.
Ништо од ова немаше да се случи „да не беше претседателот Вучиќ, кој сè иницираше“ и на чија иницијатива „сите работеа прекувремено“, додаде таа.
„Татко ми неколку пати, во различни ситуации, ми кажа дека сонувал ист сон, дека доаѓа во Србија и дека никој не го чека… Ќе умрел таму ако државата не интервенираше“, рече Марија Павковиќ.
Во интервју за Информер пред неколку месеци, Павковиќ рече дека кога ќе се врати во Србија, прво ќе ги посети гробовите на своите родители.
Сликарство, пет бракови и станови
„Пикасо зад решетки“. Така провладиниот таблоид „Српски телеграф“ го нарече Павковиќ во статија од 2018 година, нагласувајќи го неговото „хоби од младоста“ – сликањето.
Тие исто така пишуваат за „повеќе од 30 изложби, од кои 17 се самостојни“ на генералот од минатото.
„Во мојата ќелија сликам со акрилни бои на импрегнирано платно и разгледници што се продаваат во мензата“, рече Павковиќ.
„Досега насликав околу 45 слики од различни формати и околу 1.000 разгледници. Мотивите се пејзажи од фински, но и од нашите сопствени региони“, додаде тој.
Тој сака, како што вели, да слика дрвја, особено во различни периоди од годината.
„Секое дрво претставува различен живот. Дрвјата ме потсетуваат на луѓето. Начинот на кој јас го гледам тоа, се обидувам да го пренесам во моите слики. Тоа е предизвик и потрага“, рече Павковиќ.
Медиумите се полни и со написи за неговите пет брака, од кои, како што велат, има шест деца.
За време на бракот со третата сопруга, тој потпишал документи за консензуален развод, но со барање и договор дека тие ќе бидат активирани само ако биде осуден на неколку години затвор или екстрадиран во Хашкиот трибунал, рече тој претходно.
Наводно се оженил по петти пат за време на престојот во Хаг.
„Има некој, не знам дали е навистина формализиран, но има, како и секогаш, не се променил многу“, рече пензионираниот генерал Бранко Крга, еден од поранешните соработници на Павковиќ од Генералштабот.
Името на Павковиќ се споменуваше на почетокот на 2000-тите во аферата „станови“.
Како Југословенската армија купи станови за генералот Павковиќ и кој ги опреми, праша „Време“ во 2001 година.
„Дури ни самиот Павковиќ не знае колку станови има“, гласи насловот на статијата.
По пристигнувањето во Србија, Павковиќ веднаш бил префрлен со брза помош во Военомедицинската академија (ВМА), објавија медиумите.
BBC News, 29.09.2025
