Дали ќе има доволно гориво на пумпите? Дали треба да очекуваме зголемување на цените? Како да платиме за бензин и дизел?
По седум месеци одложување, санкциите на Министерството за финансии на САД против Српската нафтена индустрија (NIS) стапија на сила денеска на 9 октомври.
Вашингтон објави санкции во јануари поради мнозинското сопствеништво на NIS од страна на Русија, со цел да им наштети на компаниите што ја финансираат војната во Украина.
Дали ќе донесат недостиг и скок на цените на горивата во Србија?
Што ќе се случи со NIS?
Како ќе влијаат санкциите врз српската економија?
Сè уште нема јасни одговори на сите овие прашања.
Нафтената индустрија на Србија би можела да „дојде до застој“ бидејќи снабдувањето со сурова нафта преку баржи и танкери преку Дунав станува „невозможно“, изјави експертот за енергија Милош Здравковиќ за Би-Би-Си на српски јазик на почетокот на октомври, кога беше објавено претходното одложување на санкциите.
Ова не значи дека автоматски ќе има недостиг на гориво, иако цената на санкциите би можела да стане дополнителен товар за државата, смета Здравковиќ.
„Ова би создало огромна дупка во буџетот, која значително се пополнува од НИС“, нагласи Здравковиќ.
Една од најголемите последици за НИС би можела да биде прекинувањето на увозот на нафта преку Јадранскиот нафтовод (ЈАНАФ), кој досега беше единствениот пат до рафинеријата во Панчево.
ЈАНАФ обезбеди лиценца од САД за продолжување на непрекинатите испораки до 15 октомври.
Пред објавувањето на американските санкции, дури 70 проценти од дизелот и 85 проценти од бензинот што се трошеше на домашниот пазар се снабдуваа на овој начин, напиша весникот Данас.
НИС во овој момент обезбеди „доволни залихи“ на нафта за преработка, а бензинските пумпи се „правилно снабдени со сите видови нафтени производи“, објави компанијата откако санкциите стапија во сила.
Компанијата „продолжува да соработува“ со Министерството за финансии на САД по барањето за отстранување од листата на санкции (SDN – Specially Designated Nationals), која ја поднесе на 14 март и ја измени на 28 септември оваа година, велат тие.
Но, отстранувањето од таа листа е „долг и сложен процес“, предупредуваат тие.
Дали ќе има гориво и колку чинат залихите на Србија?
Нема јасен одговор ниту на ова прашање.
Залихите на гориво во Србија се доволни за „шест до осум месеци“ и нема ризик од ценовни шокови или недостиг на нафта, изјави претходно за РТС Душан Бајатовиќ, директорот на Србијагас.
Но, тие би можеле да траат „два до три месеци“, процени за РТС експертот за енергетика Жељко Марковиќ.
Србија има „мали залихи на гориво“ и во случај на санкции, „нема да може да трае долго“ со нив, изјави Милош Здравковиќ за Би-Би-Си.
„Тие се доволни за неколку месеци“, проценува тој.
Во случај на санкции, сопствениците на бензински пумпи ќе го зголемат купувањето на увезено гориво „над вообичаените количини“, изјави за агенцијата Бета Срѓан Кнежевиќ, сопственик на синџирот бензински пумпи „Кнез Петрол“, кој купува половина од своите деривати од НИС.
„Мислам дека ќе има доволно гориво до крајот на годината, но потоа, на подолг рок, веројатно ќе биде доста неизвесно и напнато“, изјави за новинската агенција Бета Јелена Радун, ко-сопственичка на синџирот бензински пумпи „Радун Авија“.
Најголемиот проблем би можел да биде недостатокот на капацитети за складирање и пристаништа на домашните увозници на нафта, додаде таа.
Најголемиот удел во НИС го држи Газпромнефт, подружница на Газпром (44,9 проценти), по што следува подружницата на Газпром, Интелиџенс од Санкт Петербург, со 11,3 проценти, и државата Србија со 29,9 проценти.
Дали цените ќе скокнат?
„Не треба да очекуваме големи скокови на цените, дури и ако има санкции“, изјави сопственикот на Кнез Петрол за новинската агенција Бета на 29 септември.
Трговците во Србија ќе мора да набавуваат гориво од странство ако НИС остане без нафта за преработка во рафинеријата во Панчево.
„Секако, во тој случај, транспортот и сите други трошоци би предизвикале цената да биде повисока на долг рок“, рече Милош Здравковиќ, експерт за енергетика.
Поголемиот дел од тој товар веројатно би паднал врз државата, а помалку врз директните потрошувачи, барем на почетокот.
„Државата веројатно би морала да ги намали акцизите за да ги одржи цените толку високи, што би претставувало дополнителен проблем – губи затоа што НИС не работи, губи од акцизи“, објаснува тој.
Но, ако цените на горивата се зголемат, тоа „сигурно би можело индиректно да предизвика инфлаторна низа“, смета Здравковиќ.
Како ќе се плаќа за гориво на пумпите?
Дури и ако има гориво, може да има проблеми со начинот на плаќање на пумпите.
На 9 октомври, NIS објави и упатства за тоа како ќе биде можно да се плати за гориво на пумпите во иднина ако странските платежни картички (Master Card, Visa) престанат да функционираат.
Во тој случај, плаќањето на бензинските пумпи ќе биде можно со домашната картичка Dina, готовина, како и со апликацијата IPS, објави NIS.
„Користењето и плаќањето со картички преку апликацијата „Са нама на путу“, картичките Agro (за земјоделци) и Taxi ќе бидат достапни без прекин.
„Обезбедени се непрекинати трансакции на плаќање во динари и за големопродажба, а NIS останува сигурен партнер и подготвен да ги исполни сите договорни обврски кон деловните партнери, вклучувајќи ги корпоративните клиенти и големите клиенти.
„Платежните картички на корпоративните клиенти функционираат непречено“, се вели во соопштението на NIS.
Се очекува дека поради санкциите, бројни банки ќе се откажат од соработка со НИС, изјави претходно за телевизијата Нова С Горан Радосављевиќ, генерален секретар на Националниот нафтен комитет на Србија (ННКС).
Доколку банките не сакаат да соработуваат со енергетската компанија, „тоа нема да влијае на личните тековни сметки“ на вработените и потрошувачите, увери Кирил Тјурденев, извршен директор на НИС, на крајот на септември.
„Во случај на прекин на соработката меѓу одредени банки и компании од финансискиот сектор со нашата компанија во наредниот период, подготвени се алтернативни решенија за плаќање на нашите бензински пумпи“, рече тој во писмо до вработените, објави РТС.
Како би влијаеле санкциите врз работењето на НИС?
Рафинеријата за нафта во Панчево е главен преработувачки капацитет за нафтени производи во Србија
Србија ќе има доволно алтернативи за купување нафта и гориво во случај на санкции, вели Милош Здравковиќ.
„Но, нафтата нема да се преработува тука, во рафинеријата во Панчево, туку ќе увезуваме готови производи, на пример од Австрија или Унгарија“, додава тој.
НИС вели дека приоритетите остануваат „редовно снабдување на домашниот пазар со нафтени производи, како и зачувување на социјалната стабилност на вработените“.
Експертите од Српската стопанска комора (ПСК) „не беа во можност да одговорат“ на прашањата на Би-Би-Си за влијанието на санкциите врз работењето на компаниите вклучени во трговијата и преработката на нафтени производи во Србија, како и за целокупните ефекти врз економијата.
НИС би можел да биде принуден да ги префрли своите платни операции на Поштанска штедионица, единствената државна банка, поради санкции, доколку приватните банки се откажат од соработката поради страв од санкции, изјави за Радио Слободна Европа Владимир Васиќ, банкар и финансиски советник.
Тие би можеле да ги зголемат и оперативните трошоци на НИС, додаде тој.
„Некој мора да ги плати овие трошоци, и јасно е кој ќе биде тоа – граѓаните“, смета Васиќ.
