АПСЕЊАТА на Михаил Ходорковски во зори во Сибир во октомври 2003 година, кога специјалните сили го извлекоа од приватен авион под закана со оружје, означија клучен момент во раните денови на владеењето на рускиот претседател Владимир Путин.
Ходорковски, тогаш најбогатиот Русин и отворен критичар на Кремљ, стана првиот олигарх кој заврши зад решетки откако Путин се справи со сите опозиционери, а уништувањето на неговата нафтена компанија „Јукос“ го означи крајот на пазарната економија на Русија.
Речиси точно 22 години подоцна, кога Русија е тоталитарна држава, Путин очигледно повторно го гледа како закана. Овој месец, руската Федерална служба за безбедност (ФСБ) ги обвини Ходорковски, кој живее во егзил во Лондон, и 22 члена на Рускиот антивоен комитет за заговор за државен удар, објави Телеграф .
„Кремљ е параноичен“
Според ФСБ, комитетот формиран за да се спротивстави на војната во Украина има за цел „насилно да ја преземе власта и да го собори уставниот поредок“. Додека Ходорковски тврди дека обвинувањата се лажни, критичарите на Кремљ го гледаат тоа како јасен знак за нова ранливост во срцето на руската држава.
„Ова ни кажува дека Кремљ е параноичен“, рече Џон Хербст, виш директор на Евроазискиот центар на Атлантскиот совет и поранешен амбасадор на САД во Украина. „Путин бара непријатели за да се обиде да го зајакне својот режим“, додаде тој.
Како што објавува „Телеграф“, Путин одеднаш има многу причини за грижа. Руската економија се колеба, протестите полека се појавуваат, а Украина ги засилува нападите со беспилотни летала врз рафинериите за нафта.
Американскиот претседател Доналд Трамп, исто така, го засили притисокот со објавување нови санкции врз двете најголеми руски нафтени компании , принудувајќи ги Индија и Кина да ги намалат купувањата на руска нафта. Ова се заканува да ги намали клучните приходи за воената машинерија на Путин.
„За прв пат по три и пол години, Русија е навистина погодена. Мислам дека постои одредена паника“, изјави за Телеграф Тимоти Еш, соработник во програмата за Русија и Евроазија на „Чатам Хаус“.
Банкарска криза се заканува
Руската економија досега покажа извонредна отпорност, пркосејќи им на предвидувањата за колапс. Една од причините за ова е што Кремљ ги принуди банките да им позајмуваат кредити на одбранбените компании, давајќи им зелено светло да одобруваат кредити без вообичаените проверки на кредитот или одредби за покривање на потенцијални загуби, пишуваат британските медиуми.
„Ова е само темен базен од долгови и никој не знае колку од него ќе биде потрошен кога ќе доспее“, предупреди тој.
Анализата на Кенеди покажува дека околу 23 проценти – огромни 163 милијарди евра – од неизмирените корпоративни кредити на руските банки сега се насочени кон компании за оружје. Парите не само што се позајмуваат без длабинска анализа, туку одат и во сектор со лоша кредитна историја кој, како и остатокот од економијата, се бори со високи каматни стапки.
„Ако продолжиме да работиме вака, повеќето од нашите компании ќе банкротираат“
Сергеј Чемезов, извршен директор на „Ростек“, најголемиот руски производител на оружје, минатиот октомври предупреди дека високите трошоци за задолжување се неодржливи. „Ако продолжиме да работиме вака, практично повеќето од нашите компании ќе банкротираат“, рече тој.
И покрај уверенијата од гувернерката на централната банка, Елвира Набиулина, дека системот е стабилен, извештајот од мај на државниот Центар за макроекономска анализа предупреди на растечкиот ризик од системска банкарска криза.
„Никој нема пари“
Војната сè повеќе ги погодува обичните граѓани. Густи облаци од чад се издигнаа над руските рафинерии оваа година по серијата напади со украински беспилотни летала. Од јануари, погодени се 21 од 38-те најголеми рафинерии, што предизвика зголемување на цените на бензинот за 40 проценти.
На Крим е воведено рационирање, а социјалните медиуми се преплавени со снимки од огромни редици на бензинските пумпи.
„Никој нема готовина“, изјави за „ИнтелиЊуз“ член на одборот на голем руски конгломерат претходно оваа година. „Секоја вишок рубља се троши за отплата на долгот“.
Анксиозност во Кремљ и исчезнатиот наследник на Путин
Путин веќе го преживеа обидот за државен удар на Евгениј Пригожин во јуни 2023 година, но Ходорковски не маршира кон Москва. Тој го води Антивоениот комитет од егзил, а кривичната постапка против него следеше откако Советот на Европа започна платформа за дијалог со руската опозиција. Ходорковски објасни за Телеграф дека обвинувањата ја покажуваат „загриженоста на Кремљ околу прашањето за транзицијата на власта“.
Во случај на смрт на Путин, Русија нема очигледен наследник.
„Меѓународниот легитимитет на руската опозиција би можел да стане значаен фактор во случај на ненадејна транзиција на власта“, истакнува Ходорковски, тврдејќи дека Путин затоа сака да го дискредитира. Кремљ е познат по тоа што ја користи оваа тактика кога чувствува притисок, ја засилува репресијата и ги етикетира критичарите како странски агенти или екстремисти, пишува Телеграф.
Иако економските проблеми, според Ходорковски, сè уште не предизвикале сериозни протести, западните санкции создаваат два големи проблеми. „Првиот е растечката технолошка заостанатост“, вели тој. „Вториот проблем е новата критична зависност на Русија од Кина. Си Џинпинг би можел да ја сруши руската економија и да ја запре војната утре ако сака.“
Но, Пекинг не ја поддржува Москва безрезервно, што може да се види од царините за руски јаглен и преплавувањето на рускиот пазар со евтини кинески производи што ја задушуваат домашната индустрија.
Дефицитна катастрофа
Во овој контекст, јавните финансии на Русија се во хаос. Буџетскиот дефицит за 2025 година е проектиран на 2,6 проценти од БДП, што е пет пати повисоко од првичните очекувања.
Ниските цени на нафтата ги погодија приходите, додека владините трошоци растат за 20 проценти годишно поради војната. Резервите во Националниот фонд за благосостојба се топат, оставајќи ја владата само со зголемување на даноците и масовно задолжување. Трошоците за ова задолжување се огромни, а приносите на државните обврзници достигнаа 15,2 проценти.
Во среда, неговата администрација воведе санкции против „Роснефт“ и „Лукоил“ и се закани со секундарни санкции против меѓународните банки кои ги олеснуваат плаќањата. Кинеските и индиските компании веднаш реагираа со суспендирање или намалување на купувањата на руска нафта.
Иако повисоките цени на нафтата може да звучат како добра вест за Русија, глобалната презаситеност ќе го ограничи нивниот раст. Русија веројатно ќе продолжи да ја продава својата нафта, но по уште пониска цена. „Ова е критичен момент за Русија“, вели Том Китинџ од Кралскиот институт за обединети услуги.
Економската слабост на Русија би можела да го охрабри Трамп да оди понатаму. „Главниот аргумент за неговото притискање на Украина на компромис беше дека Русија неизбежно ќе победи. Сега, можеби Путин е оној кој нема ас во ракавот“, рече еден поранешен американски дипломат.
Ходорковски заклучува дека интензивниот притисок е клучен. „Сите отстапки што можеа да му се понудат на Путин веќе се понудени. Време е Трамп да игра „лош полицаец“.“
Како што заклучува „Телеграф“, Трамп се чини дека го прави токму тоа, туркајќи ја руската економија на работ на колапс, како што самиот најави: „Одеднаш оваа економија ќе се сруши“.
