Трагичната смрт на угостител во Ново Место, Словенија, кој бил претепан до смрт од насилен член на ромската заедница, го извади на виделина проблемот што со години тлее под површината во Хрватска.

Сегрегацијата и закопувањето на шефот на официјалната политика во песок доведуваат до гетоизација, насилство и продлабочување на недовербата меѓу мнозинското население и ромската заедница.

Да потсетиме дека минатиот викенд во Ново Место,  Алеш Шутар беше убиен откако дошол да го земе својот син, кој претходно бил малтретиран од група Роми. Тој се обидел да го заштити својот син, но еден од напаѓачите од групата Роми го удрил во главата и починал како последица на ударот.

Словенија со години безуспешно се обидува да го реши проблемот со асимилација на ромската заедница, а ситуацијата во Хрватска не е многу подобра. И тука Ромите живеат во услови кои се далеку под стандардите на остатокот од општеството, што доведува до нивна гетоизација и сегрегација во посебни населби.

Затворен круг

Тука се случува ефектот на маѓепсан круг. Додека некои Роми се задоволуваат со тоа што се изолирани, надвор од даночните, училишните и работните системи бидејќи институциите помалку ги следат, официјалните институции не преземаат ништо со години, задоволувајќи се со пишување стратегии кои немаат никаков ефект во реалноста. Оние кои најмногу страдаат се оние Роми кои сакаат да живеат нормален живот, но системот не им обезбедува реални можности.

Политичката коректност во јавната сфера дополнително го зацементира овој маѓепсан круг, бидејќи стравот од обвинувања за дискриминација очигледно ги парализира медиумите и владата, па затоа проблемот се дискутира на општ и стерилен начин.

Секој трет Ром живее во бараки

Според пописот од 2021 година, во Хрватска живеат 17.980 Роми. Неофицијалните податоци укажуваат на поголем број, од 30.000 до 40.000. Според Националниот план за вклучување на Ромите 2021–2027 година, 92,3% од Ромите се сиромашни, додека околу 70% од ромските семејства живеат во екстремна сиромаштија.

Оваа просторна изолација не е само географска по природа, туку доаѓа и со лоша или непостоечка инфраструктура (електрична енергија, вода, канализација) и социјална маргинализација.

Има брутални случаи на насилство во затворените заедници.

Во затворените ромски населби, насилството и сериозните форми на криминал се вообичаени и честопати остануваат во заедницата поради страв и лошо пријавување.

Познати се случаи на  убиство на жена во Пишкоровац (2020), екстремен случај на семејно насилство во кој е вклучен напад врз жена и новороденче , како и пукање во Параг, при што едно лице е убиено, а три се тешко повредени. 

Во врска со случајот во Параг , еден од жителите на населбата изјави за ТВ „Дневник Нова“ дека таму се случуваат пукотници секој ден и дека нелегално оружје циркулира во населбите. „Што се однесува до тоа, тие имаат повеќе оружје од нашата армија, тоа е сигурно“, рече тој.

Најлошо е во регионот Меѓумурје, но има и примери на позитивна пракса. Во Бели Манастир е изграден Културен и социјален центар за ромската заедница, а Осиечко-барањската жупанија се споменува како пример за координирани инвестиции во домување. Каде што Ромите се повеќе интегрирани во општеството, логично е дека има помалку случаи на насилство.

Мештаните дискриминираат Роми

Од друга страна, мештаните продолжуваат да покажуваат екстремно дискриминаторско однесување кон Ромите. Вреди да се потсетиме на случајот во Хлебине, село во Подравина, каде што жителите се побунија затоа што сакаа да иселат ромско семејство кое купило куќа таму. Мештаните имаа силна поддршка од градоначалникот на ХДЗ, Божица Трнски, кој јавно праша дали семејството би повредило некого.

Овој пример е само капка во морето за сите оние кои зборуваат за дискриминација кон Ромите. Да се ​​потсетиме и на случајот од 2012 година, исто така од Меѓумурје, кога локалното население се обиде да спречи 44 ученици Роми од Параг да влезат во регионално училиште со протест и блокирање на ограда.

Една петтина од ромските деца се во сегрегирани паралелки

Според научната работа „Долг пат до интеркултурно училиште за Роми“ од Сузана Кунац, Елвис Краљ и Александар Рач од 2022 година, проблемот со сегрегацијата на учениците Роми е сè уште присутен повеќе од десет години по пресудата на Европскиот суд за човекови права во случајот „Оршуш и други против Хрватска“ од 2008 година, со која е утврдена индиректна дискриминација врз учениците Роми преку сегрегација во „специјални“ паралелки.

Според оваа студија, една петтина од ромските деца во Република Хрватска се образуваат во целосно етнички сегрегирани паралелки, а дополнителни 12,8% се образуваат во мешани паралелки составени претежно од ученици Роми.

Во компаративниот извештај  на невладината организација „Група за права на малцинствата во Европа“ се забележува дека Ромите во Хрватска се просторно и економски маргинализирани, со вкоренети стереотипи и предрасуди во локалните заедници. Се наведува дека различните институции одговорни за стратегиите против дискриминација честопати не се координирани, а собирањето податоци и следењето на нивното спроведување се несоодветни.

„Државата нема свест“

Државата формално води политика за вклучување на Ромите преку стратешки документи, образовни програми и повремени инфраструктурни интервенции, но ова очигледно не е доволно. Извештаите на омбудсманот Тена Шимоновиќ Ајнвалтер наведуваат дека постои недостаток на свест кај државата за проблемот со сегрегацијата.

Европскиот комитет за спречување на расизам и нетолеранција предупредува на недоволно ефикасни механизми за одговорност на полицијата. Телото повикува на систематска акција од страна на властите за подобрување на положбата на Ромите во општеството, поточно на важноста од развивање програми за десегрегација во домувањето.

„Државата не си ја врши работата“

Случаите на насилство во Меѓумурје покажуваат дека не постои систематска превенција и заштита на жртвите во заедницата. Криминологот Влатко Цвртила зборуваше за ова за Индекс, поврзувајќи ги проблемите со политиката.

Музика: Сместувањето нуди поголеми можности

Потпретседателот на Ромската младинска организација на Хрватска, Синиша Сенад Мусиќ, коментираше за ова прашање за Индекс.

„Тешко е да се дефинира каде е најголемиот проблем. Прво на сите, би рекла дека долго време образованието е насочено кон нешто што може да го прекине овој маѓепсан круг што започнува со раѓањето, реализацијата на стереотипите, подоцна дискриминацијата, реализацијата на родителството, а подоцна и тие деца што минуваат низ истото“, ни кажува Мусиќ.

„Постојат иницијативи кои велат „сместувањето е пред сè“. Треба да се обезбеди соодветен смештај. Ваквите семејства ќе имаат поголеми можности, особено децата да учат, родителите ќе можат полесно да најдат работа, а некои практики од населбата не можат да се имплементираат во интегрирана средина“, вели тој.

„Во Хрватска, голем број Роми живеат во населби, особено во Меѓумурје, каде што се наоѓа една третина од заедницата. Таму имаме сегрегација на дело, што е дискриминаторска и има голем број негативни последици. Сè што е спротивно на она што го рековме за преселување и интеграција важи и овде“, вели тој.

„Државата инвестира во населби. Проектите ги водат ромски политичари, а Ромите го прифаќаат тоа“

„Државата, како и многу други држави, нема план за десегрегација. Напротив, државата инвестира во населби, што Ромите ги прифаќаат, а овие проекти често ги водат ромски политичари. Од една страна, ова е добро бидејќи секој човек заслужува минимални услови за живот. 

„Од друга страна, прашање на време е кога таа ромска населба повторно ќе почне да заостанува бидејќи немаат социјални програми што би ги вовеле во размислувањето на 21 век, бидејќи луѓето таму имаат различни навики од оние што живеат интегрирано“, заклучи тој.