Ограничувањето на увозот на руска нафта од страна на САД, кое се заканува целосно да го прекине снабдувањето на Унгарија, не ѝ остава на Будимпешта друг избор освен да се сврти кон решение кое упорно го избегнува со години – Хрватска. Будимпешта тврди дека алтернативните испораки преку Хрватска се прескапи и дека Јадранскиот нафтовод (ЈАНАФ) не може да ги задоволи нејзините потреби, што експертите и официјален Загреб остро го негираат, пишува во својата анализа Политико.

Унгарскиот премиер Виктор Орбан веќе три години инсистира дека неговата земја не може без руска нафта без да ја загрози својата енергетска безбедност и да ризикува експлозија на цените на горивата. Но, со оглед на тоа што американските санкции се закануваат да ги прекинат испораките на нафта од клучен руски снабдувач и Брисел планира нови тарифи за московската нафта, Будимпешта е принудена да бара алтернативи.

„Орбан направи сè што можеше за да избегне откажување од руската нафта“, рече Петер Креко, директор на независниот тинк-тенк „Политички капитал“ во Будимпешта. „Доколку санкциите поминат, Унгарија ќе мора да почне сериозно да ги сфаќа алтернативите“.

Војна на зборови меѓу Будимпешта и Загреб

Овој пресврт ќе бара од Будимпешта да ги закопа секирите со Загреб. Унгарија постојано ја обвинува Хрватска за наметнување лихварски транзитни такси, тврдејќи дека тоа е главната причина зошто не може да ги смени добавувачите. Исто така, тврди дека хрватскиот гасоводен систем е физички неспособен да ги задоволи потребите на Унгарија – обвинувања што соседната земја енергично ги отфрла.

„Овие обвинувања се долгогодишни и… 100 проценти неточни“, изјави хрватскиот министер за економија Анте Шушњар за „Политико“. „Тоа е само изговор за купување руска нафта“.

„Немаме пречки за испорака на нафта“, додаде тој. „Можеме да бидеме готови за неколку минути.“

Прашање на профит, а не на цена

Откако Владимир Путин ја започна својата инвазија на Украина пред повеќе од три години, Унгарија се бореше жестоко против напорите за прекинување на историските енергетски врски на ЕУ со Русија. Додека уделот на руска сурова нафта во увозот на ЕУ падна од 26 проценти во 2021 година на само 3 проценти минатата година, Унгарија ја продлабочи својата зависност, зголемувајќи го својот удел од 61 на дури 86 проценти во 2024 година. Будимпешта отсекогаш тврдеше дека нејзините раце се врзани, истакнувајќи дека високите транзитни такси низ Хрватска, наводно пет пати повисоки од европскиот просек, драстично би ги зголемиле цените за унгарските граѓани.

Притисокот на Брисел да се откаже од руската енергија „ќе ја уништи безбедноста на нашето снабдување со енергија“, предупреди овој месец унгарскиот министер за надворешни работи, Петер Сијарто, додавајќи дека Хрватска „се обидува да профитира од војната во Украина“.

Сепак, експертите не се убедени од овие аргументи. Тоа е „целосна бесмислица“, вели Тамас Плецер, аналитичар за нафта и гас во Ерсте банка. Тој објаснува дека конечната цена на горивото во Унгарија не е одредена од цената на суровата нафта, туку од поскапите деривати како што е дизелот. Како резултат на тоа, порастот на цените на суровата нафта „нема големо влијание врз цените на крајните производи“. Она што би се случило е „намалување на маржите на профит“ за главниот увозник на нафта во Унгарија, МОЛ, и помалку даночни приходи за Будимпешта.

„Најпроблематичниот финансиски аспект на напуштањето на руската нафта е поврзан со… унгарскиот буџет“, вели Илона Гижинска, експерт за Унгарија во Центарот за источни студии. Според неа, не постои „политичка волја“ за напуштање на руската нафта токму затоа што е до 30 долари за барел поевтина од алтернативните.

МОЛ изјави дека нивната „главна грижа е безбедноста на снабдувањето“ и дека Хрватска „речиси ги дуплирала“ своите транзитни такси на крајот од 2022 година. Од друга страна, министерот Шушњар тврди: „Транзитните такси се исти и порано и сега“. Тој додаде дека тие сочинуваат само „2 проценти“ од конечната цена на нафтата и се применуваат „подеднакво за сите партнери“.

Може ли ЈАНАФ да испорача доволно нафта?

Иако тензиите меѓу Унгарија и Хрватска донекаде се намалија во последните недели, двете земји остануваат во конфликт околу клучно техничко прашање: дали цевководот „Адрија“ може да испорача доволно нафта во Унгарија. За време на неодамнешното тестирање на цевководот, „МОЛ“ тврдеше дека системот можел да го одржи потребниот проток само еден до два часа поради „технички проблеми“. „ЈАНАФ“, хрватскиот оператор на цевководот, возврати обвинувајќи го „МОЛ“ дека барал намалување на протокот.

Портпаролот на МОЛ изјави дека компанијата „сè уште нема сигурни информации за состојбата и капацитетот“ на нафтоводот. Стјепан Аданиќ, извршен директор на ЈАНАФ, ги отфрли тврдењата. „ЈАНАФ е целосно подготвена – во техничка, организациска и сите други услови – да ги задоволи … вкупните годишни потреби на МОЛ групацијата за сурова нафта“ од „14,5 милиони тони“, рече Аданиќ.

„Факт е дека МОЛ Груп има одреден попуст при купување руска нафта. Во нивен бизнис интерес е ослободувањата од европските санкции… да траат што е можно подолго.“ Загреб сега бара Брисел да биде вклучен во решавањето на спорот. „На следниот технички тест, бараме присуство на Европската комисија“ за да ги следи резултатите, рече министерот Шушњар.

Свртен во агол

И покрај протестите, Будимпешта ќе мора брзо да дејствува бидејќи јамката околу неа се стеснува. Премиерот Орбан следната недела патува во Соединетите Држави во обид да обезбеди ослободување од санкциите на Трамп што стапуваат на сила на 21 ноември. Но, притисокот од Вашингтон е силен. „Унгарија, ако мислите дека не ги следиме вашите напори да ги поткопате санкциите на САД врз руската нафта, грешите“, предупреди американскиот сенатор Линдзи Греам.

Во исто време, претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, објави нови тарифи за руската нафта за да се забрза нејзиното постепено укинување до 2027 година. Аналитичарите веруваат дека комбинацијата од санкции и тарифи би ја направила руската нафта неконкурентна и би ја принудила Унгарија да се промени. Поради сето ова, Будимпешта ќе мора да се договори со Загреб, кој засега е отворен за соработка.

„Хрватска е способна и спремна да ја поддржи Унгарија“, рече Шушњар. Но, унгарските политичари сега „мора да одлучат“, заклучи тој, „или сме членки на ЕУ… или ја поддржуваме руската агресија“.