ТРАГЕДИЈА, гнев, апсења, полициска бруталност и невиден граѓански отпор – вака накратко би можело да се опише годината што следеше во Нови Сад и Србија по ужасното уривање на кровот на железничката станица. На тој кобен 1 ноември 2024 година, бетонската конструкција се урна и уби 16 лица, предизвикувајќи лавина од настани што длабоко ја потресоа земјата. Тагата наскоро беше заменета со гнев поради недостатокот на одговорност, а улиците станаа сцена на борба за правда, пишува 021.rs.
Фаталниот петок и првите реакциија
Истата вечер, во обраќање до нацијата, претседателот Александар Вучиќ изјави: „Се што знам е дека не сме го реновирале тој балдахин 60 години, кога реновиравме сè, не го реновиравме само, зошто – не знам, некој веројатно ќе даде одговори“. Тој ја префрли одговорноста на дизајнерите. Додека тој зборуваше, граѓаните спонтано се собраа на Трг Слободе во Нови Сад, палејќи свеќи и оставајќи пораки прашувајќи „кој е виновен“ и барајќи нивна „оставка“.
Од тага до гнев: Протести и оставки
Веќе на 2 ноември, геолошкиот инженер Зоран Ѓајиќ, кој работеше на реконструкцијата, јавно ги негираше тврдењата на властите, велејќи дека се работи на крошната и дека тој предупредил за неправилности уште од март 2023 година. Истиот ден, пред српската Влада во Белград се појавија црвени отпечатоци од раце, симбол на „крвавите раце“ на властите, што ќе стане знак на протест. Првиот протест се одржа на 3 ноември во Белград, а првиот голем протест во Нови Сад на 5 ноември. Илјадници граѓани пеш се упатија кон Градското собрание, каде што избувнаа немири – зградата беше фрлена со боја, прозорците беа скршени, а полицијата испука солзавец одвнатре. Набрзо следеа масовни апсења на демонстранти.
Под притисок на јавноста, на 5 ноември, министерот за градежништво Горан Весиќ поднесе оставка, тврдејќи дека заминува „со чиста совест“. Подоцна, на 20 ноември, оставка поднесе и Томислав Момировиќ, министерот за трговија и поранешен министер за градежништво во времето на реконструкцијата, како и директорката на „Српска железничка инфраструктура“ Јелена Танасковиќ. Еден ден подоцна, беа уапсени 11 лица поврзани со проектот, меѓу кои и Весиќ и Танасковиќ.
Студентите се впуштаат во борбата
Кон крајот на ноември, по нападот врз студентите во Белград, академската заедница се вклучи во борбата. На 26 ноември, студентите од Факултетот за драмски уметности го блокираа својот факултет, а на 2 декември им се придружија и нивните колеги од Филозофскиот факултет во Нови Сад. Набрзо, беа блокирани речиси сите факултети на Универзитетот во Нови Сад. Во исто време, опозицијата организираше блокади на судот и обвинителството, барајќи ослободување на уапсените демонстранти и истрага за трагедијата. За време на една од овие блокади, полицијата брутално го претепа 74-годишниот Илија Костиќ.
Декември беше обележан со оставката на заменик-претседателот на Собранието на Војводина, Дамир Зобеница, откако беше објавена снимка во која тој наводно им наредува на активистите на СНС да предизвикаат инциденти на протестите. Властите ја прогласија снимката за лажна, тврдејќи дека е генерирана од вештачка интелигенција. Годината заврши со масовен протест во Белград на 22 декември, на кој се собраа околу 100.000 луѓе, и тивка новогодишна прослава на плоштадот Слободе во Нови Сад, организирана од студенти.
Ескалација на почетокот на новата година
На 30 декември, Вишото јавно обвинителство во Нови Сад поднесе обвинение против 13 лица. На 24 јануари 2025 година, студентите повикаа на генерален штрајк, а протестите низ цела Србија беа обележани со ескалација на насилството. Во ноќта на 28 јануари, активисти на СНС нападнаа студенти во Нови Сад со палки, скршувајќи ја вилицата на еден студент. Настанот предизвика политички превирања: премиерот Милош Вучевиќ и градоначалникот на Нови Сад, Милан Ѓуриќ, поднесоа оставки.
Еден ден подоцна, претседателот Вучиќ помилува 13 лица приведени за време на протестите. Како признание за нивната борба, студентите од Србија беа официјално номинирани за Нобелова награда за мир на 31 јануари.
Правен епилог, истраги и европски последици
Февруари донесе блокада на три моста во Нови Сад и формирање независна истражна комисија од експерти, додека Обвинителството за организиран криминал го презеде случајот со уривањето на настрешницата. Во март беше поднесено ново обвинение под сомнение за корупција, а беше потврдено дека и Европското јавно обвинителство истражува можна злоупотреба на средствата од ЕУ.
Протестот „15 за 15“ во Белград ќе биде запаметен по употребата на звучен топ против демонстрантите. Во март почина шеснаесеттата жртва, Вукашин Црнчевиќ (18), а оттогаш комеморативната минута молчење трае 16 минути. Во април и мај, студентите организираа велосипедски маратон до Стразбур и штафетен ултрамаратон до Брисел за да ги информираат европските институции за ситуацијата во Србија.
Лето на отпор и нова репресија
Летото донесе нови конфликти. Протестот на Видовден на 28 јуни во Белград беше обележан со полициска бруталност и масовни апсења, што предизвика повици за граѓанска непослушност. На почетокот на јули, претседателот Вучиќ помилува четворица активисти на СНС обвинети за напад врз студенти. Фестивалот „Егзит“ на Петроварадинската тврдина започна со 16-минутен молк во спомен на жртвите.
Во август следеше нов бран апсења за корупција на железничката пруга Нови Сад-Суботица, вклучувајќи го и поранешниот министер Томислав Момировиќ. Протестите во текот на август ескалираа во отворени судири со полицијата и поддржувачите на СНС, а беше објавено дека членови на специјалната единица „Кобра“ впериле оружје врз граѓани.
Есента обележана со насилство и обвиненија
Септември беше обележан со невидена полициска бруталност. Откако деканите, со помош на полицијата, се обидоа да ги пробијат блокадите на факултетите, на 5 септември во Нови Сад беше организиран голем протест „Србијо, можеме ли да се слушнеме?“.
Полицијата употреби огромни количини солзавец, за кој студентите подоцна утврдија дека е поопасниот солзавец од типот ЦН, а десетици граѓани беа повредени и уапсени. На 16 септември, Вишото јавно обвинителство во Нови Сад повторно поднесе изменето обвинение против 13 лица.
На 22 октомври, Европскиот парламент усвои резолуција за Србија, изразувајќи загриженост за репресијата и повикувајќи на транспарентни правни постапки. Конечно, на 24 октомври, по повеќе од седум месеци, сите шест активисти обвинети за поткопување на уставниот поредок беа ослободени од домашен притвор.
