Зубак го предводеше тимот што преговараше во име на босанските Хрвати во воздухопловната база Рајт-Патерсон од 1 до 21 ноември 1995 година, за завршување на војната и идната организација на земјата.

Зубак (78) сè уште чува фотографија од себе со поранешниот американски претседател Бил Клинтон во неговата адвокатска канцеларија во Сараево, за време на чиј мандат заврши војната во Босна и Херцеговина, а ја истакнува и онаа со покојниот папа Јован Павле Втори, кого го угостил за време на неговата посета на Сараево во 1997 година како член на Претседателството на Босна и Херцеговина во тоа време.

Од почетокот на војната во Босна и Херцеговина, тој бил ангажиран во одбраната на областа Усора во централна Босна, а во ноември 1992 година станал потпретседател на Хрватскиот совет за одбрана (ХВО).

Откако Федерацијата на Босна и Херцеговина беше основана со Вашингтонскиот договор во 1994 година, тој беше избран за нејзин прв претседател, а во исто време беше еден од лидерите на Хрватската Република Херцег-Босна (ХР ХБ).

Во интервју за Хина, тој рече дека во пресрет на преговорите за Дејтон, ситуацијата на теренот во Федерацијата била анархична бидејќи структурите на Хрватската Народна Република Хрватска и Република Босна и Херцеговина функционирале истовремено, додека се работи на формирање нова влада договорена во Вашингтон под американско покровителство.

„Тој процес беше многу тежок. Имаше отпор“, вели Зубак, додавајќи дека стигмата за тоа неоправдано им била ставена на Хрватите, а всушност имало отпор и од бошњачката страна.

Сепак, на Дејтонските преговори отиде обединета делегација од Босна и Херцеговина, во која, покрај Зубак и Јадранко Прлиќ од хрватска страна, беа и тогашните бошњачки лидери и функционери Алија Изетбеговиќ, Харис Силајџиќ и Мухамед Шаќирбеговиќ.

„Иако бевме еден тим, немавме идентични ставови, а (Ричард) Холбрук и неговиот тим го прифатија тој факт. Значи, кога стануваше збор за уставот и територијалните демаркации, имавме одделни мислења што ги изразувавме“, вели Зубак. 

Против цесијата на Посавина

Иако Хрватите од Босна и Херцеговина беа исклучително зависни од поддршката од Хрватска за време на војната, бидејќи, како што вели денес Зубак, ХР ХБ можеше самостојно да финансира само 35 проценти од своите потреби, во Дејтонските преговори тие имаа апсолутна слобода во делот посветен на уставниот поредок на Босна и Херцеговина.

„Тие не ни дадоа никакви предлози. Хрватската страна само вршеше „притисок“ врз нас во смисла дека ситуацијата во БиХ конечно ќе се реши, дека ќе разбереме дека мора да направиме некои жртви, но и дека на крајот Хрватска мора да го реши проблемот со Источна Славонија без војна“, вели Зубак.

„Гаранциите“ од загрепската делегација дојдоа откако Зубак одби да ги парафира предложените решенија за територијална демаркација, а тоа го стори затоа што не се согласуваше Посавина трајно да стане дел од Република Српска, со цел да се реализира поделбата на територијата меѓу ентитетите во сооднос од 51:49 проценти.

Зубак инсистираше Посавина, а не Босанско Грахово и Дрвар, да бидат во Федерацијата, а за РС да се остави коридор што води до границата со Србија. Но, тоа не беше прифатено во Дејтон, а поделбата на територијата каква што е денес подоцна беше потврдена од Парламентот на Федерацијата.

„Реков: Не ни давајте нешто што е наше за нешто што е туѓо. Нема да можеме да го вратиме нашето и нема да го усвоиме туѓото како наше“, објаснува денес Зубак, објаснувајќи го своето решително противење на тоа решение.

Прагматичниот Туѓман

Статусот на РС е можеби најспорниот елемент со кој преговарачите дојдоа во Дејтон, бидејќи таму ентитетот практично веќе беше претставен како „признаен“ под спорното име, а остана нејасно како всушност се случи тоа.

Зубак вели дека и тој дознал за ова „признание“ индиректно. Според достапните информации, Холбрук го убедил Изетбеговиќ да го стори тоа за време на тајните разговори што се воделе во Истанбул пред Дејтон. Сепак, до ден денес останува нејасно кој го овластил Шаќирбеговиќ, како министер за надворешни работи на Босна и Херцеговина, да го легализира тоа со својот потпис за време на последователните преговори во Женева.

На прашањето како функционирал Фрањо Туѓман во Дејтонските преговори, Зубак одговори дека тогашниот хрватски претседател бил многу прагматичен.

„Иако може да звучи сурово, неговиот став беше дека не можете да барате апсолутна правда во војна“, вели Зубак.

Најважно е што Хрватите се конститутивни

Зубак го смета своето најважно лично достигнување за фактот што новиот устав конечно ја вклучи одредбата дека Хрватите, Србите и Бошњаците се конститутивни народи кои, заедно со другите, ја управуваат БиХ, што доведе до формулата за држава составена од два ентитета и три конститутивни народи.

„За мене, најважно беше уставот да го вклучи фактот дека ние сме конститутивна нација“, вели Зубак, истакнувајќи дека тој станал трајна гаранција за рамноправноста на Хрватите во БиХ преку механизми што обезбедуваат некаков вид автономија.

На првите избори по војната во 1996 година, Зубак стана хрватски член на Претседателството на БиХ со поддршка од 330.000 гласачи, што е незамисливо за кој било хрватски кандидат денес.

Денес, тој тврди дека работите оделе доста добро тогаш, и покрај сите несовршености на Дејтонскиот договор.

„Беа донесени важни одлуки, беше очигледен напредокот и се бараа решенија во меѓусебен дијалог, иако понекогаш со притисок од Канцеларијата на високиот претставник (ОХР), но проблемот е што малку е направено за враќање на довербата“, вели Зубак.

Тој смета дека повоениот пристап на меѓународната заедница е контрапродуктивен, имено постојаното наметнување решенија, и го гледа ова како причина за повеќето од денешните проблеми во БиХ.

„Живееме во време кога војната се продолжува со политички средства. Имаме три опции за иднината на БиХ и начинот на кој таа треба да функционира, а тоа е главниот проблем“, рече Зубак, заклучувајќи дека без внатрешен договор, БиХ не може да излезе од постојаните кризи.

Тој истакнува дека ова особено се однесува на потребата од решавање на методот на избор на членови на Претседателството на БиХ и претставници во народните домови во државните и ентитетските парламенти.

Иако критички го набљудува начинот на кој сегашното раководство на ХДЗ БиХ работи во некои аспекти, тој верува дека тие се во право кога инсистираат на ова.

Хина