Фразата „европско враќање кон нуклеарната енергија“ сè повеќе го опишува моменталниот пресврт во енергетската политика на Европската Унија, каде што нуклеарната енергија се смета за клучна алатка за постигнување енергетска независност, намалување на емисиите на CO2 и стабилизирање на мрежата во ерата на растечка побарувачка на енергија поради центрите за вештачка интелигенција и електричните возила.
Овој тренд беше забрзан од енергетската криза предизвикана од војната во Украина и повлекувањето на рускиот гас и нафта. Иако некои земји како Германија и Австрија се уште се скептични, повеќето членки на ЕУ сега ја поддржуваат нуклеарната енергија како дел од „зелената“ транзиција.
Зошто се случува ова „враќање“? Првенствено поради енергетската безбедност.
По рускиот напад врз Украина, Европа сфати колку е ранлива поради нејзината зависност од увоз на фосилни горива. Нуклеарната енергија е стабилен извор што може да ги замени гасот и јагленот, а ураниумот е достапен од неколку извори, а Канада и Казахстан се предводници.
Европскиот зелен договор има за цел климатска неутралност до 2050 година, со намалување од 55% на емисиите на стакленички гасови до 2030 година.
Нуклеарната енергија не произведува CO2 за време на работата, а во 2022 година Европската Унија ја вклучи во „зелената таксономија“, класификација на одржливи инвестиции, што отвора пристап до средства.
Европа не може да живее во меур.
Побарувачката за електрична енергија во Европа ќе се зголеми за 50-80 проценти, велат проценките. Обновливите извори како што се ветерот и сончевата енергија сè уште не се во можност да произведат толку многу енергија, па затоа нуклеарната енергија треба да служи како „батерија“ за стабилност на мрежата.
Европскиот комесар за меѓународна соработка и развој Јозеф Шикела, поранешен чешки министер за индустрија, вели дека е јасно оти Европа не може да живее во идеализиран меур од вредности.
„Нуклеарната енергија заедно со обновливите извори на енергија може да игра клучна улога во решавањето на предизвиците што претстојат, од стабилноста на мрежата до декарбонизацијата и безбедноста на снабдувањето.“
„Зелените“ еколошки организации едногласно ги осудуваат ваквите планови. Тие се плашат дека тие ќе поништат сè што е направено во текот на годините за заштита на животната средина.
Томас Луис од Европската мрежа за зачувување на климата вели дека лобистите ја користат војната како оправдување за тоа што не инвестираат во заштита на климата.
„Тие сакаат да ги намалат своите трошоци. А нуклеарните централи не можат да се градат брзо, па затоа приказната за стабилноста на системот едноставно не е вистинита“, тврди тој.
Четвртина од енергијата во Европа е нуклеарна
Официјалните претставници на ЕУ велат дека е можно да се усогласат заштитата на климата и нуклеарниот развој. Решението се мали модуларни реактори (SMR) – помали, поевтини и побезбедни од класичните големи нуклеарни реактори.
ЕУ ја започна Европската индустриска алијанса за SMR во 2024 година за да го забрза нивното распоредување. Оваа иницијатива ги здружува индустриските, истражувачките и политичките актери со цел да се забрза развојот, демонстрацијата и распоредувањето на мали модуларни нуклеарни реактори во Европа до почетокот на 2030-тите.
Иницијативата припаѓа на Европскиот зелен план, има повеќе од 350 членови, вклучувајќи големи компании, истражувачки организации, стартапи, финансиски институции, локални власти и невладини организации.
Засега е усвоен петгодишен план за развој, а одобрени се пилот-проекти во Чешка, Полска и Франција.
Нуклеарната енергија учествуваше со 24% во вкупното производство на електрична енергија во ЕУ минатата година.
Во јуни оваа година, Европската комисија го објави својот осми извештај за нуклеарните програми, кој покажува дека нуклеарната енергија ќе бара значителни инвестиции, приближно 241 милијарда евра до 2050 година.
Од ова, 205 милијарди евра ќе бидат инвестирани во нови нуклеарни централи, а 36 милијарди евра ќе бидат наменети за продолжување на животниот век на постојните реактори. Сите овие планови вклучуваат јавни и приватни пари,
Овој извештај јасно нагласува дека сите извори на нискојаглеродна енергија (не само обновливи извори) се потребни за ЕУ да ги исполни своите климатски и енергетски цели. Се предвидува дека инсталираниот нуклеарен капацитет на ниво на ЕУ ќе се зголеми од 98 гигавати во 2025 година на околу 109 гигавати до 2050 година.
Нова реалност
Политичките промени во дел од земјите на ЕУ се исто така клучни, со слична порака дека реалноста мора да се прифати.
Белгија го укина законот за постепено затворање на нуклеарните реактори, отворајќи можност за изградба на нови.
„Знаеме дека тоа е извор на енергија со ниска емисија на јаглерод, што значи дека можеме да ги исполниме европските климатски цели, но исто така е и изобилен извор на енергија“, рече белгискиот министер за енергетика, Матие Бије.
Германија го омекна својот традиционален антинуклеарен став под новата влада и сега ја гледа нуклеарната енергија „на ниво на обновливи извори“ во законодавството на ЕУ.
Данска размислува за укинување на четириесетгодишната забрана за нуклеарна енергија, со посебен фокус на модуларната технологија.
Италија усвои закон со кој се подготвува враќањето кон нуклеарната енергија и се планираат напредни модуларни реактори, а владата на премиерката Џорџија Мелони ја одреди 2030 година како година на враќање кон нуклеарната енергија.
Полска, зависна од јаглен, започна нуклеарна програма, а првата нуклеарна централа е предвидено да започне со работа во 2033 година.
Во Шпанија, владата е исто така под притисок да се откаже од планираното затворање на нуклеарните централи, особено по големиот прекин на електричната енергија минатата пролет.
Европската алијанса за енергетски истражувања вели дека е важно да се започне со проширување на капацитетот на постојните нуклеарни централи каде што е можно, но исто така да се продолжи со големи инвестиции во искористување на потенцијалот на сонцето, ветерот и реките.
Нуклеарната енергија и обновливите извори не се контрадикторни стратегии; тие можат да одат рака под рака. Со надеж дека во блиска иднина може да се реализираат електрани со фузија кои би биле речиси целосно „зелени“, нема да произведуваат долгорочен отпад и нема да можат да предизвикаат нуклеарна катастрофа како Чернобил.
Се верува дека првата ваква електрана ќе почне да работи за околу триесет години.
