Пензиите се клучен извор на приход за постарите Европејци, сочинувајќи приближно две третини од нивниот вкупен приход.
Сепак, луѓето над 65 години во 28 европски земји добиваат во просек само 86% од просечниот приход на целото население. Според податоците на ОЕЦД, овој сооднос паѓа под 70% во балтичките земји и под 80% во економски силните земји како што се Белгија, Данска и Швајцарија.
Според најновите достапни податоци на Евростат за 2023 година, просечната бруто годишна старосна пензија во Европската Унија изнесувала 17.321 евра, или 1.443 евра месечно. Сепак, разликите се огромни. Низ цела Европа, просечните годишни пензии се движат од само 3.377 евра во Турција до импресивни 38.031 евра во Исланд. Во рамките на ЕУ, опсегот е од 4.479 евра во Бугарија до 34.413 евра во Луксембург.
Хрватска е на дното на листата, во група земји каде што просечната пензија е помала од 8.000 евра годишно. Во оваа група се и Босна и Херцеговина, Србија, Црна Гора, Словачка, Романија, Литванија, Унгарија и Латвија. Северна Македонија е уште подолу. Од друга страна, четирите најголеми економии на ЕУ – Италија, Шпанија, Франција и Германија – се малку над просекот на Унијата, како и сите пет нордиски земји.
Експертите предупредуваат дека ниските пензии често се последица на општата сиромаштија во некои земји.
„Некои земји од ЕУ се едноставно посиромашни од другите и бараат од семејствата да ги субвенционираат пензиските приходи на постарите роднини и да им помагаат“, објасни Ноел Вајтсајд, гостин-професор на Универзитетот Оксфорд, за „Еуроњуз бизнис“.
Директните споредби можат да бидат погрешни поради фундаменталните разлики во пензиските системи. „Тешко е да се спореди поради различните пензиски системи“, истакнува Филип Зајдел Лерој, директор за политики во AGE Platform Europe.
Тој ги наведува примерите на Германија, Шпанија, Франција и Белгија, кои се потпираат на државни пензии „плати по употреба“, додека професионалните пензиски фондови се помалку застапени. „Нивните пензиски трошоци ќе бидат високи по глава на жител, бидејќи најголемиот дел од приходите на пензионерите доаѓаат од овие законски шеми“, додаде тој.
Куповната моќ го менува редоследот
Кога ќе се земат предвид трошоците за живот, или паритетот на куповната моќ (ПКМ), разликите стануваат многу помали. Една единица ПКМ овозможува купување на иста количина на стоки и услуги во секоја земја. Мерени во ПКМ, пензиите се движат од 6.658 во Босна и Херцеговина до 22.187 во Луксембург. Односот помеѓу највисоките и најниските пензии паѓа од повеќе од десет пати на само 3,3 пати.
Професорот Вајтсајд забележува дека во земјите од поранешниот Источен блок, преостанатите бенефиции за пензионерите, како што се бесплатното здравствено осигурување, превозот и субвенционираното домување, дополнително ја зголемуваат нивната куповна моќ.
Прилагодувањето според куповната моќ драматично го менува рангирањето на некои земји. Шпанија скока од 13-то на 4-то место, а Турција од последното, 34-то место, на 25-то. Од друга страна, Швајцарија паѓа од 5-то на 15-то место, а Словачка од 27-мо на 33-то место.
Но, дури ни PPS не ја дава целосната слика. „Разликите [во PPS] не исчезнуваат. Тоа е затоа што животниот стандард во подоцнежниот живот зависи од повеќе од само трансфери на пензии. Трошоците за домување, пристапот до здравствена заштита и можностите за постарите работници играат улога“, рече Синклер.
Во Европската Унија, пензиите во просек изнесуваат околу три петтини од платите кон крајот на работниот век, но во многу земји овој сооднос паѓа под 50%, што им отежнува на пензионерите да одржуваат пристоен животен стандард и ја прави сиромаштијата во староста значаен социјален проблем.
