5 октомври е дефинитивно еден од најважните датуми во поновата српска историја, но ќе се покаже и како класична српска победа. Ја добивме војната, но загубивме во мир. 6 октомври не се случи, но мораше.
Беше многу поважен од денот што му претходеше. Истата вечер, сите безбедносни служби и целото раководство на полицијата мораше да се распуштат. Исто како што се случи во Романија или Источна Германија. Прво распуштање, потоа лустрација. Лустрацијата бара време и треба да се докаже. Времето не е сојузник во такви моменти.
Дека 6 октомври нема да се случи, веќе можеше да се почувствува на Теразије 3, каде што престојуваа коалициските лидери, а особено таа вечер во Градското собрание, каде што беше донесено оружје од полициската станица на Мајка Јевросима. Старата палата беше полна со луѓе од безбедносните служби, кои одеднаш беа „на наша страна“. Но, и други сомнителни ликови на кои не им беше местото таму. Имаше знаци покрај патот што најавуваа што ќе се случи следно. Опиени од долгоочекуваната победа, многумина не ги забележаа или не им придадоа значење.
За жал, беше очигледно дека 6 октомври беше речиси невозможен. И покрај целата негова харизма и извонредно лидерство, Ѓинѓиќ немаше искрена поддршка во рамките на коалицијата. Напротив, опструкцијата беше сеприсутна од првите денови на октомври 2000 година. Насекаде и на секое место. Дури и во неговата сопствена ДС. Наскоро ќе се покажеше дека многу партии на ДОС се производ на службите на Милошевиќ и резервен план за опстанок. Прогресивните сили и идеи меѓу нас Србите отсекогаш биле во малцинство. Да не беше Ѓинѓиќ, немаше да има 5 октомври. Тој беше вистински водач, реформатор, другите беа само зад сцената. Имаше многу малку искрени следбеници, како што подоцнежните настани сурово ќе покажат. Оние што беа поразени се консолидираа со текот на времето, се организираа и – го убија премиерот. Го убија со поддршка на истите луѓе со кои победи на 5 октомври. Српска судбина!
На тој 5 октомври, сè се случи на некако хаотичен начин. Политичарите имаа резервни планови. Некои беа подготвени да избегаат од земјата. Имав впечаток, престојувајќи на Теразије, цело време со Владан Батиќ, дека само неколкумина имаа знаење што ќе се случи во текот на денот. Беа постигнати некои договори. Но, само некои. Дури и Владан не знаеше за нив. Луѓето, како никогаш досега, масовно излегоа на улиците, подготвени да ја направат најголемата жртва. Тоа беше Денот Д, или ние или тие. Нема враќање назад.
Ние од ДХСС, повикувајќи на радикални реформи, цврсто и искрено стоевме со Ѓинѓиќ, и покрај идеолошките разлики. Ние бевме тупаница на ДОС на улиците. Нашите знамиња беа закачени на јарболите на Собранието. Една реченица од говорот на Батиќ беше сигнал за акција. Тогаш сè започна. Но, бевме многу внимателни да не ја претвориме револуцијата во нешто друго.
Батиќ, Протиќ и јас, малку подоцна, буквално спречивме линч во просториите на СПС на Студентскиот плоштад. Толпата беше тешко да се контролира. На влезот во Радио Белград, нè пречекаа со наполнети пиштоли. Дотогаш веќе беше јасно дека сè е завршено и дека нема да пукаат. А ние, вооружени со идејата дека нема да се вратиме дома додека не го решиме прашањето. Никој немаше оружје, само срце и незаситна жед за промени. Имаше некои планови и договори, но беа сосема наивни. Ако полицијата или војската употребеа сила, сè ќе беше завршено за кратко време. Сепак, кога имате толку многу луѓе на улиците, нема сила што е подготвена да оди против сопствениот народ. Ниту пак има генерал кој ќе нареди тоа.
Отпор имаше голема заслуга во падот на режимот на Милошевиќ. Отпор не беа поединци, туку движење, бунт, бунт. Мисијата на Отпор беше да ги мобилизира младите луѓе да се кренат против неправдата, да придонесат за падот на катастрофалниот режим. Младоста донесе промени. Тепачките со тупаници ја зафатија Србија. Оние со кои соработувавме и правевме знамиња со црвени тупаници останаа исти, исправени, секогаш на вистинската страна од историјата. Срѓан Миливојевиќ, Пеѓа Лечиќ, Синиша Шикман, Влада Павлов… а да не зборуваме повеќе, тие не ги продадоа своите души на ѓаволот. Тие сè уште се со бунтовниот народ на улиците денес. Секогаш има и други, но тоа не може да фрли дамка врз историската и веројатно одлучувачка улога на Отпор.
Политичката позадина на убиството на Зоран Ѓинѓиќ никогаш не е откриена. Да беше така, многу работи ќе излезеа на виделина, историјата ќе се одвиваше поинаку. Не го уби само оној што го повлече чкрапалото, туку и оние што ги победивме на 5 октомври, но, за жал, и дел од неговата политичка придружба. Можеше многу да се претпостави од изразите на лицата на членовите на неговата влада. Никогаш нема да ја заборавам вонредната седница на градската влада на Белград кога се донесуваше одлуката за соборување на Шилерова. Дојде повик од истата таа влада на Зоран со барање да не се прави тоа. Секој што беше сведок на тоа беше шокиран. Шилерова, сепак, беше соборена. Дури и тогаш, веднаш по атентатот, започнаа политички игри и прегрупирања.
Нова шанса беше Сабја. За жал, и таа беше пропуштена. Немаше ниту моќ ниту капацитет да се случи задоцнетиот 6 октомври. Имаше кочници насекаде, а најмногу во партијата на оној зад кој сите стоевме во 2000 година и кој го „победи“ Милошевиќ. Тогаш имаше многу Евреи во ДОС. Секако дека сè уште има некои од нив. Вистинските реформатори никогаш не биле популарни во нашата земја, туку демагози. Нашиот народ би сакал да голта празни зборови и слогани отколку да биде подготвен да преземе конкретни чекори. Додека не зоврие.
Победата на 5 октомври, која беше величествена, не дојде преку ноќ, туку по девет години постојана борба на улиците. Генерации и генерации поминаа добар дел од својот живот на улиците, во постојана и нееднаква борба против НИВ, од 9 март, преку студентските протести од 1992 до 1996 година, ДЕПОС, Алијансата за промени. Многумина беа на списоците на смртта. Многумина веќе не се со нас. Тешките деведесетти, санкциите и конечно бомбардирањето и војната со целиот свет. Но, тие никогаш не се откажаа, напротив, народот беше цврсто решен да ги земе работите во свои раце и да ја освои слободата. Не треба ни сега да го изгубиме трпението. Промената е тука, неизбежно ќе дојде. Нема откажување, нема враќање назад, исто како на 5 октомври.
Луѓето кои сакаа европска Србија, брзи реформи, раскинување со социјализмот, демонтирање на режимот, праведна и модерна Србија беа предадени, разочарани, поразени. Истрелот кон Ѓинѓиќ беше истрел кон Србија. Другите се прегрупираа, се консолидираа и се вратија во различни форми и облици. Оваа земја оттогаш се движи кон пропаст, сè поинтензивно и појасно.
Сите вредности на српското општество се поразени. Земјата ја водат најлошите, на сите нивоа. Оние што ги победивме тогаш. Тие предадоа сè што можеше да се предаде, продадоа сè што можеше да се продаде, украдоа сè што можеше да се украде. Страшната трагедија доведе до кулминација на гневот што долго време се натрупуваше кај народот. Студентите нè разбудија сите нас што бевме заспани, апатични, исцрпени. И ни дадоа нова надеж.
Мораме безусловно да застанеме зад нив и зад нивниот список. Она што го направија Срѓан Миливојевиќ и неговата партија заслужува секаква почит. Општиот интерес е пред партискиот интерес. Има многу Јуда околу студентите, многу лажна опозиција, исто како што имаше во ДОС. Само сега студентите се помудри. Тие го препознаваат тоа. Владата нема решение за нив, бидејќи нема јасно видлива цел. Во принцип, сите ние сме Валтер, одлуката да немаме лидери целосно ја излуди владата. Затоа постојано инсистираат на објавување. Механизмите на УДБА стануваат неупотребливи.
Историјата се повторува. Повторно ни се случува нам, луѓето. Некои нови деца знаат што да прават. Никој во историјата никогаш не ја победил својата младост, својата иднина, а ниту овие ќе ги победат. Кој е на списокот е сосема неважен денес, нема програми, тоа сега не е проблем. Голиот опстанок на Србија и српството е во прашање. Да ги следиме нашите деца, да застанеме пред нив пред истите кордони пред кои стоевме толку години и да се надеваме на 6-ти октомври. Нека новата победа, која е сигурна и очигледна, биде конечна.
Она што е несомнено е дека 5-ти октомври доведе до демократски промени. Промените беа запрени со еден истрел. Мора да учиме од историските настани и да не ги правиме истите грешки. Немам совет за студентите, не се осмелувам. Тие покажаа дека се позрели и помудри од нашата генерација. Водачите на нашите протести не се нивни модели на однесување, па затоа немаме право да даваме совети, туку обврска безусловно да ги поддржуваме и следиме. Дозволете им на нашите деца да нè водат. Тие знаат подобро. Тие веќе го докажаа тоа. Исто како што рече владиката Григорије, цитирајќи го Стефан Немања, таткото на Свети Сава: „Сине, биди ми татко“.
Авторот е универзитетски професор
Јован Шурбатовиќ е активен учесник во сите политички настани од појавата на повеќепартиската политика во 1990 година, до 9 март, студентските и граѓанските протести, член на Информативната служба на студентскиот протест во 1992 година, водач на граѓанските протести и координатор на ДОС во неговата општина, потпретседател на ДХСС, најблизок соработник на д-р Владан Батиќ, одигра важна улога на 5 октомври, подоцна беше член на „Градската влада на Белград“, ја напушти политиката во 2004 година. Долгогодишен универзитетски професор. Автор на неколку учебници и монографии.
