Во 2023 година, вулканска ерупција принудила 3.700 жители да ги напуштат своите домови. Посетителите сега можат да се вратат, само како гости на организирани тури околу градот на духови, за да видат одблизу како изгледа природниот елемент.
Тешко е за една личност да остане рамнодушна. Длабоки раседи ги сечат мазните асфалтни паркинги, куќите со напукани бетонски ѕидови стојат зад редови портокалови знамиња и метални огради. На празното игралиште, лулашките се нишаат сами на ветерот. Во ноември 2023 година, овој поранешен рибарски град бил евакуиран преку ноќ. Денес, времето во него застана.
На паркингот пред напуштениот супермаркет има голема отворена фотоизложба на Сигурдур Олафур Сигурдсон. Ја раскажува приказната за катастрофата – од првиот итен состанок во спортската сала, кога земјата почнува да се тресе, до појавата на огромни пукнатини и последователната ерупција на вулканот. Лавата полека ги голта куќите, улиците се менуваат, а земјата се крева и паѓа под тежината на магмата.
Фотографиите на Сигурдсон ги доловуваат сите лица на несреќата – спасувачки тимови во заштитна облека сред оган и чад; Човек стои со својата сопруга во нивната уништена кујна, бришејќи солза. Ерупцијата е најголемата природна катастрофа во Исланд по повеќе од половина век. Еден новинар го опишал како “портите на пеколот да се отвориле”.
По речиси една година целосна забрана, Гриндавик повторно се отвора во октомври 2024 година, но само за мал број луѓе кои одбиваат да живеат на друго место, и покрај предупредувањата од властите. За останатите, градот е сеќавање.
Денес, со помош на водичи, љубопитните можат да шетаат околу местото каде што времето е застанало. Меѓу нив е и Кристин Марија Биргисдотир, родена и израсната во Гриндавик, која сега води тури во нејзиниот поранешен дом.
“Луѓето прашуваат како беше, како се промени и како влијаеше на нас”, вели таа. “Сите признаваат дека не е исто како на телевизија. Тука има и друго чувство – мешавина од чудо и тага. Кога гледате како цел град беше евакуиран поради природата – тоа е друга приказна”.
Одењето тука е како да ѕиркаш во нечиј туѓ, замрзнат живот – прозорци без завеси, мебел кој никој нема да го допре повторно. Но Биргисдотир го сфаќа тоа лесно: “Кога живеете на тектонски плочи, знаете дека еден ден магмата ќе се појави. Едноставно не знаете кога. Дури и експертите не можат да предвидат точно”.
Плановите на Гриндавик за иднината не носат оптимизам. Десетици домови ќе бидат срушени, а високоризичните области ќе останат забранети за живеење. Единственото место кое не се поместило во ерупцијата било пристаништето.
Полуостровот Рејкјанес е една од најактивните вулкански зони во светот. Од 2018 година, тука се забележани повеќе од 800 земјотреси и најмалку пет големи ерупции. Земјата е толку динамична што само неколку недели пред мојата посета, нова лава повторно се појави, а Исландската метеоролошка служба предупредува за повеќе ерупции до крајот на годината.
Надвор од градот, во Fagradalsfjättl, посетителите можат безбедно да го видат скаменетото лавинско поле. Од долината изгледа како река со замрзната вода – бранови од црна, сјајна лава, замрзнати во движење, како природата да има направена пауза. Оваа лава течела надолу по планината во 2021 и 2022 година, потсетник дека земјата никогаш не спие тука.
