ЕУ планира воена иднина, а Хрватска се обидува да го најде своето место во оваа нова одбранбена сложувалка. Сепак, зад оптимистичките изјави лежи нејасна стратегија и низа прашања за реалните способности на домашната индустрија.
Развојната перспектива на воената индустрија во Хрватска во последните денови е дополнета со интригантни вести со повеќе нивоа на донесување одлуки и имплементација. Објавувањето на Планот за одбранбени способности на ЕУ до 2030 година, кој се базира на четири проекти: Иницијативата за одбрана од беспилотни летала, Надзорот на источното крило на Европската Унија, Европскиот воздушен штит и Европскиот вселенски штит, се издвојува, пренесува N1.
Во контекст на првиот од нив, холандскиот министер за одбрана Рубен Брекелманс изјави дека неговата земја, како Хрватска и Латвија, ќе ја преземе водечката улога во развојот на капацитетите на ЕУ во производството на беспилотни летала и одбраната од нив.
Конечно, минатата недела, Владата и Хрватската стопанска комора потпишаа договор за соработка со државната Алан агенција за набавка на оружје, според кој постојните домашни воено-индустриски компании ќе дејствуваат како единствен кластер на пазарот во иднина. Тие би можеле да сметаат и на јавно финансирање за нивните настапи на воени саеми во Европа и други активности насочени кон развој и проширување на производството.
Во реалноста, сепак, најчесто се споменуваат само три компании од Хрватска: една што произведува пиштоли и пушки, друга со воени шлемови и третата за дронови.
Гореспоменатите државни бродоградилишта се опустошени од години политичко занемарување и долго време се чинеше дека владата сака да се ослободи од нив по секоја цена.
Во оваа светлина, неодамнешното пробивање на пазарот на хрватска компанија што развива дронови изгледа како сламка во очаен обид да се спасат перспективите.
Сосема погрешен фокус
Во секој случај, ова не е доволно за да се верува во систематскиот пристап на надлежните органи кон толку тешка економска и безбедносна цел.
„И не само тоа, туку во рамките на овој план има и сосема погрешна тема и фокус“, ни кажа за тоа Горанко Фижулиќ, претприемач и медиумски коментатор и поранешен хрватски министер за економија. Имено, тој верува дека сликата на светот – вклучително и она што се нарекува Запад – драстично се променила во последните години. Но, и ЕУ и Хрватска не успеваат да се прилагодат:
„Нивните претставници се однесуваат како да не им е веќе очигледно на сите дека Русија нема капацитет фатално да им наштети дури и на малите, гранични држави на ЕУ. Иако, исто така е јасно дека Путин не е задоволен од крајот на војната во Украина, бидејќи не знае што да прави следно.“
Запоставена вештачка интелигенција
„ЕУ игра на погрешно поле воопшто“, додава Фижулиќ, „бидејќи единствената вистинска битка за иднината во оваа област се води во развојот на вештачката интелигенција, првенствено помеѓу Америка и Кина.“
Според неговиот увид, ова е исто така многу неизвесен судир помеѓу нерегулираниот сектор и државно планираното производство, но ЕУ останува некаде помеѓу, или на маргините. Откако лично бил вклучен во стартап проект базиран на вештачка интелигенција половина година, Фижулиќ истакнува пример од сопственото искуство и сопственото чудење од мрзеливоста и недостатокот на информации на одговорните.
„Нашата политичка и економска каста не разбира дека се појавија нови правила на игра, во однос на технологијата, и дека проектите за вештачка интелигенција треба да станат привилегирани во однос на регулирањето на пазарот. Сè друго дополнително ќе ја ослаби нашата и позицијата на Европа економски и геополитички“, е убеден Горанко Фижулиќ.
Дали е предоцна за хрватската бродоградба?
Тој верува дека класичната воена индустрија во Хрватска е застарена дури и како идеја. Во хрватската бродоградба, ова можеше да има смисла пред 25 години, според него, но европската бродоградба не сакаше да остави „парче од колачот“ за Хрватска, која во тоа време сè уште беше конкурентна.
Како што е познато, хрватските политичари тогаш не се обидоа да ги обноват барем политичките, а потоа и економските и политичките основи во рамките на ЕУ за обнова на оваа индустрија, подеднакво способна за цивилни и воени цели.
Лука Бркиќ е сигурно еден од оние економски коментатори во Хрватска кои долго време предупредуваат за потребата од такво двојно производство во секој погон развиен како дел од можен нов воено-индустриски моментум.
„Но, ние паднавме, како што може да се види од судбината на нашата бродоградбена индустрија, под тој крлежиски кметски менталитет на чекање во чекалната додека некој не нареди што и како да се продолжи“, тврди тој.
Милитаризација без убедување
Кој е непријателот на ЕУ? „Тогаш тоа не е вест“, додаде Бркиќ, „но оваа ситуација во која Европа исто така го усвојува истиот некритичен модел е вест“.
Исто така, недостасува преглед на наметнатата распределба на членките на НАТО во износ од најмалку пет проценти од БДП. Нашиот соговорник забележува дека прво се дава износот, а дури потоа се дискутира за тоа на што точно би се потрошиле овие пари.
„Кој ќе ги обезбеди тие 800 милијарди евра што се споменуваат како инвестиција за оружје на ЕУ? Дали и нашата бродоградбена индустрија ќе се удави во профитот на странските воено-индустриски компании?“, прашува Лука Бркиќ.
Понатаму, кога ќе се разјасни што точно претставува заедничката европска одбранбена политика? Каде е сериозната, професионална и веродостојна дискусија за тоа? Како би се поврзала оваа нова одбранбена политика со чувствителните политики на ЕУ, како што е зелената транзиција, во која веќе се инвестирани огромни суми пари?
Овој професор по економска политика на Универзитетот Либертас во Загреб предупредува дека и Хрватска и ЕУ би можеле да бидат жртви на воено-индустрискиот профит.
„Алармантен факт е“, истакнува тој, „дека оваа област брзо се милитаризира, но без убедлива анализа, па дури и не се знае кој е непријателот“.
Врзете го коњот каде што ви кажува агата
„Во исто време, неспорно е дека Русија насилно, недозволиво ја нападна Украина“, додаде Бркиќ, објаснувајќи дека сè уште нема лесен одговор на прашањето колку е вклучена ЕУ во овој конфликт, ниту колку треба да биде во иднина. На крајот на краиштата, нема ниту груб договор за ова во рамките на нејзиното членство.
Според него, ова подразбира недоследност од страна на ЕУ и кон Украина и кон Блискиот Исток, како најблиски воени жаришта. За да биде уште полошо, на ниво на светска политика сите институционални власти се распаднаа, а глобалните околности повторно ги обликуваат моќни поединци.
„Во целата оваа беда, ние во Хрватска се доведовме во позиција каде што повеќе не можеме многу да си помогнеме кога станува збор за индустријата, вклучително и војската. Ни останува „врзи го коњот каде што ти кажува агата“, иако не сме во можност да си го признаеме тоа“, е оценката на Лука Бркиќ, кој исто така заклучува дека самиот пословичен ага очигледно не е рационален или сигурен.
Сè друго ќе биде само простор на измамничка удобност, како што е случајот со индустријата за воени беспилотни летала. Хрватска со задоволство ќе инсистира на нејзиното растечко значење, но според нашите соговорници, ова навистина нема да ја подобри нејзината позиција и нејзината сè потешка политичка и економска провинцијализација.
