Новиот Национално определен придонес (NDC) усвоен од српската влада ја зголемува амбицијата во однос на намалувањето на емисиите на стакленички гасови, но како привремена, условна цел, без детални планови и конкретни мерки за праведна транзиција и зајакнување на отпорноста кон климатските промени и без финансиска стратегија, оцени Мрежата за климатска акција (CAN Европа).
Третиот Национално определен придонес (NDC 3.0), усвоен на почетокот на септември, предвидува дека Србија ќе ги намали емисиите на стакленички гасови за 40,1 процент до 2035 година во споредба со 1990 година, со исклучок на секторот за користење на земјиштето, промена на користењето на земјиштето и шумарство (LULUCF). Претходниот документ од 2022 година предвидуваше намалување од 33,3 проценти до 2030 година.
Координаторката за политика на CAN Europe за Западен Балкан, Фросина Антоновска, за порталот „Зелена Србија“ на новинската агенција Бета изјави дека за да се постигне климатска неутралност до 2050 година, Србија мора да има временска рамка за затворање на електраните на јаглен.
„Го поздравуваме чекорот на Србија кон поставување цел за следната деценија. Сепак, важно е земјата да покаже јасна визија што комбинира ниво на амбиција доволно високо за да биде веродостојно за постигнување декарбонизација до 2050 година и компатибилен временски рок за постепено исклучување на електраните на јаглен“, рече Антоновска.
Таа нагласи дека владите на Западен Балкан мора да препознаат дека процесите на подготовка на NDC можат да се справат и поддржат со националните развојни цели, а не само со ублажување на климатските промени.
„Тие исто така можат да доведат до национални инвестиции, одржлив развој и отпорност. За да бидат ефикасни, плановите на NDC мора да бидат партиципативни, да ги вклучуваат заедниците и да демонстрираат посветеност на глобалните климатски цели, а во исто време да одговорат на локалните развојни предизвици“, нагласи Фросина Антоновска.
Во анализата на CAN Europe се наведува дека новиот NDC ја зголемува амбицијата „но не како апсолутна цел за целата економија“ и не ја ажурира целта за 2030 година, оценувајќи дека целта е чекор напред, но сепак пониска од потребната за ограничување на затоплувањето на 1,5 степени.
„Иако новиот NDC ја зголемува амбицијата во споредба со претходните обврски на UNFCCC (Рамковна конвенција на Обединетите нации за климатски промени), прашањето е колку е во согласност со Стратегијата за развој со ниски јаглеродни емисии или Интегрираниот национален план за енергија и клима (INECP) кои поставија амбиција за намалување на емисиите на стакленички гасови за 40,3 проценти во споредба со 1990 година до 2030 година (вклучувајќи го и LULUCF). Бидејќи 2035 година не се појавува како референтна година во ниту еден друг релевантен документ, методологијата што се користи за презентирање на целта за 2035 година останува нејасна“, наведува CAN Europe.
Организацијата истакнува дека во документот на NDC се наведува дека целта за намалување на емисиите е привремена, условна цел, до усвојување на нова цел за 2040 година, а во рамките на неа и цел за 2035 година, како дел од процесот на изготвување на нов INEKP.
Во документот се додава дека спроведувањето на условната цел „ќе зависи од достапните финансиски средства за спроведување на процесот на праведна и енергетска транзиција до 2035 година“.
„Новиот NDC експлицитно ја наведува големата зависност од домашен лигнит (околу 70 проценти од електричната енергија се произведува во термоцентралите) и ја дефинира транзицијата како предизвик на праведна транзиција, но не поставува датум за постепено елиминирање на производството на енергија од јаглен и гас“, се наведува во анализата.
CAN Europe оценува дека на NDC му недостасуваат детални политики и конкретни мерки за праведна транзиција, како што се работни места, преквалификација, социјална заштита во регионите на јаглен, како и детали за тоа кој ќе го следи спроведувањето на одлуките и како.
НДЦ, исто така, не ги дефинира доволно начините за зајакнување на капацитетот на обновливите извори на енергија, складирањето, модернизацијата на мрежата и ефикасноста.
Иако документот ја нагласува важноста на адаптацијата кон климатските промени, поради зголемената изложеност на поплави, суши и шумски пожари, му недостасува план за трошоци за адаптација, јасни приоритетни мерки, заштита на ранливите групи и рамка за следење на напредокот во адаптацијата.
„Така, Србија добро се справува со проценката на климатските ризици и истакнувањето на итноста на адаптацијата, но сепак ѝ се потребни конкретни акции, временски рокови и стратегии за финансирање за да ги исполни стандардите за робусна, климатска отпорност ориентирана кон луѓето“, оценува CAN Europe.
НДЦ дава детална проценка на загубите и штетите предизвикани од временските и климатските екстреми од 10,45 милијарди евра од 2000 година, но не содржи „детални, квантифицирани финансиски потреби или план за мобилизирање на финансии“.
CAN Europe конечно заклучува:
Третите Национално утврдени придонеси презентирани досега од земјите од Западен Балкан не ги исполнија клучните барања на организацијата за зголемување на климатските амбиции преку веродостојни и сеопфатни НДЦ, за планирање на брзо и правично укинување на фосилните горива, за обезбедување стратешка и конзистентна долгорочна перспектива и за обезбедување кохерентност со планирањето на адаптација.
