НЕКОЛКУ дена, во хрватската дијаспора, особено кај луѓето што живеат во странство и имаат двојно државјанство, владее неизвесност во врска со задолжителната воена служба во Хрватска. Министерството за одбрана на Република Хрватска (МО) првично јасно стави до знаење дека сите хрватски државјани над 18 години се и воени обврзници, според новиот Закон за одбрана . Според ова толкување, во 2026 година, нултата генерација, т.е. мажи способни за воена служба кои наполниле 19 години, ќе бидат повикани на воена служба во Слуњ, Книн или Пожега.

Иако во член 19 од Законот за одбрана се наведува дека „Воената служба е должност за обука, подготовка и учество во одбраната на организиран начин на сите способни граѓани на Република Хрватска“, се чини дека тоа нема да биде случај во пракса. Според „ Јутарњи лист“ , хрватските граѓани кои не живеат во Република Хрватска нема да добијат повик за воена служба. Со други зборови, хрватската дијаспора и хрватските граѓани во Босна и Херцеговина и другите соседни земји воопшто нема да мора да поминат воена обука, освен ако не се пријават како волонтери.

Двојно државјанство и правни пречки

Оваа практика е првенствено условена од прописите на Босна и Херцеговина, кои наведуваат дека на граѓаните на БиХ што живеат во таа земја, вклучително и на лицата со двојно државјанство, им е забрането да служат во вооружените сили на други држави. Затоа, доколку Хрват што живее во БиХ и има двојно државјанство се пријави за воена служба во Хрватска, тој би ризикувал да го изгуби државјанството на БиХ.

Земјите со поголема хрватска дијаспора – Австрија, Германија, Ирска, Франција, Холандија, Белгија, Данска, Шведска, Обединетото Кралство, Канада и САД – генерално не ја криминализираат воената служба во странски вооружени сили, особено не во рамките на Европската Унија и НАТО. Некои закони, како што се американските или австриските, оставаат можност за одземање на државјанството во случај на професионализација во странски армии.

Ова премолчено ослободување од воена служба за хрватските граѓани кои живеат во странство не значи дека по наполнување на 18 години не мора да се регистрираат во воениот регистар во Хрватска или во најблиската конзуларна канцеларија, но Министерството за одбрана нема да го провери ниту ова. За одење во Слуњ, Книн или Пожега, клучот останува местото на живеење. Секој што нема место на живеење во Хрватска и не се регистрира доброволно во воениот регистар, очигледно е како да не постои за Министерството за одбрана.

Ставовите на младите Хрвати од дијаспората

Разбирливо е што хрватските воени власти не сакаат да предизвикуваат проблеми и да им го отежнуваат животот на хрватските граѓани во странство, а од друга страна, не е пожелно да се антагонизираат многу членови на хрватската дијаспора и да им се даде причина да се откажат од хрватското државјанство.

Имено, краткото и воопшто не репрезентативно, но интересно истражување на Индексот меѓу младите хрватски државјани во Германија и Шведска, на возраст од 16 до 26 години, не откри никаков посебен ентузијазам за воена служба во нивната татковина, па дури ни за цивилна служба.

„Нема шанси да отслужам воена служба во Хрватска. Ако треба да служам некаде, би сакал да одам во Бундесверот“, вели 16-годишниот Лука, кој е роден и живее во Германија. Неговиот сограѓанин Иван е многу постар и не подлежи на обврската, но има деца кои наскоро ќе бидат воено способни. Тој имал намера да аплицира за хрватско државјанство за нив, но сега вели дека ќе размисли за тоа.

„Не сакам да служам во војска во која било земја, што не значи дека не ја сакам Хрватска и дека не сум подготвен да ја бранам доколку е потребно. Едноставно не гледам ништо позитивно во вооружените сили во рамките на НАТО и не сакам да се доведам во ситуација каде што морам да нападнам земја далеку од мојот дом, како Ирак или Авганистан. Не ме интересира ниту цивилна служба во Хрватска, нема да се пријавам како волонтер. Ќе се пријавам како волонтер само ако морам“, објасни Фран (19), кој со години живее во Шведска со своето семејство.

Патрик (18) исто така живее во Скандинавија и вели следново: „Јас сум Хрват, ја ценам и ја сакам Хрватска и хрватските традиции. Покрај тоа, би сакал да се борам за Хрватска. Од друга страна, оние од нас што се преселија од Хрватска го направија тоа со причина, и ако требаше да служам во војска, би сакал да го направам тоа во Шведска.“

„Верувам дека Шведска е вистинска демократија која ги цени своите граѓани и им овозможува на сите да ги остварат своите соништа. Генерално сум против задолжителната воена служба бидејќи верувам дека таа ја нарушува и ограничува мојата слобода да одлучувам за сопствената иднина.“

„Хрватска не го заслужува ова“

„Немам намера да служам во војска, особено не во Хрватска. Верувам дека Хрватска не го заслужува тоа. Ако сепак морам, ќе изберам цивилна служба“, кратко додаде Даниел (25), друг хрватски државјанин од Шведска.

„Верувам дека воената служба има смисла во земјите со сериозни краткорочни закани. Хрватска е членка на ЕУ и НАТО. Од кого точно се плашиме? Од Србија? Постои причина зошто многу земји се фокусираат на развој на компетентна професионална армија наместо на задолжителна воена служба.“

Воената служба во Хрватска е трошење пари што не нè подготвува за ситуациите во кои всушност би можеле да се најдеме. Ова ми изгледа повеќе како некаков вид политичка доблест што сигнализира во стилот „младите треба да се челизираат“ отколку нешто мотивирано од подобрување на безбедноста на Хрватска.

Мислам дека ова е поткрепено со фактот дека осум недели е апсурдно краток период. Воената служба обично трае околу една година. Не знам дали некаде има воена служба што е пократка од шест месеци. Второ, ако добро разбирам, казните за избегнување се исклучиво парични. Земјите што ја сметаат воената служба за суштински елемент на националната безбедност, доколку јас знам, го казнуваат избегнувањето со затвор.

„Последно и најважно за мене. Фактот дека само мажи се повикуваат на служба е предавство на секој идеал за родова еднаквост што Хрватска тврди дека го цени. Постојат повеќе од доволно должности што жените можат да ги извршуваат во модерна армија. Принудувањето само на мажи да служат осум недели задолжителна служба мора да биде неуставно. А ако не е, тогаш ебате му го тој устав“, рече 26-годишниот Марио.